ON:a oppalašsoahpamuš mánáid vuoigatvuodain 6.2.2006

Máná vuoigatvuođain Láidehus

Dán oppalašsoahpamuša soahpamušriikkat váldet vuhtii, ahte Ovttastuvvan Našuvnnaid vuođđudangirjjis celkojuvvon vuođđojurdagiid mielde olles olmmošsoga buot lahtuid mielriegádan árvvu sihke ovttalágan ja luohpatmeahttun vuoigatvuođaid dovddasteapmi lea friddjavuođa, vuoiggalašvuođa ja ráfi vuođđu máilmmis,

muitet, ahte Ovttastuvvan Našuvnnaid álbmogat leat vuođđudangirjjis nannen jáhkuset olbmo vuođđovuoigatvuođaide, árvui ja mearkkašupmái ja leat čatnasan ovddidit sosiála gárggiideami ja buoret eallindiliid stuorit friddjavuođas,

dovddastit, ahte Ovttastuvvan Našuvnnat leat olmmošvuoigatvuođaid oppamáilmmálaš julggaštusas ja riikkaidgaskasaš olmmošvuoigatvuođaid oppalašsoahpamušain cealkán ja šiehtadan, ahte juohke olmmoš lea osolaš dáin áššegirjjiin dovddastuvvon vuoigatvuođaide ja friddjavuođaide almmá makkárge erohusa haga, man vuođđun lea nálli, sohkabealli, giella, oskkoldat, politihkalaš dahje eará oaivilat, etnihkalaš dahje eará álgoboahtimuš, jábálašvuohta, riegádeapmi dahje eará ášši,

muittuhit millii, ahte olmmošvuoigatvuođaid oppamáilmmálaš julggaštusas Ovttastuvvan Našuvnnat leat cealkán mánáin leat vuoigatvuohta earenoamáš fuolaheapmái ja veahkkái,

leat nannosat das, ahte bearrašis, mii lea servodaga vuođđojoavku ja dan buot lahtuid ja earenoamáš mánáid šaddama ja buorredili lunddolaš biras, lea vuoigatvuohta oažžut dárbbašlaš suodjaleami ja veahki vai dat nagoda ollásit dikšut geatnegasvuođaidis servodagas,

dovddastit, ahte mánná galggašii iežas persovnnalašvuođa dievas ja harmonalaš ahtanuššama dihte šaddat bajás bearrašis lihkolašvuođa, ráhkisvuođa ja ipmárdusa olis,

váldet vuhtii, ahte mánnágalggašii leat ollásit válmmaš eallit iešráđálaš eallima servodagas ja su galggašii geassit bajás Ovttastuvvan Našuvnnaid vuođđudangirjjis celkojuvvon ideálaid vuoiŋŋas sihke earenoamáš ráfi, olmmošárvvu ja solidáravuođa vuoiŋŋas,

muitet, ahte dárbu atnit earenoamáš fuola mánás lea gávnnahuvvon Geneva mánáid vuoigatvuođaid julggaštusas jagi 1924 ja Ovttastuvvan Našuvnnaid jagi 1959 dohkkehuvvon mánáid vuoigatvuođaid julggaštusas ja ahte dat lea maiddái dovddastuvvon olmmošvuoigatvuođaid oppamáilmmálaš julggaštusas, riikkavulošvuoigatvuođaid ja politihkalaš vuoigatvuođaid riikkaidgaskasaš oppalašsoahpamušas (earenoamážit dan 23 ja 24 artihkkalis), ekonomalaš, sosiála ja čuvgehussii guoskevaš vuoigatvuođaid riikkaidgaskasaš oppalašsoahpamušas (earenoamážit dan 10 artihkkalis) ja mánáid buorredilis fuolaheaddji sierraorganisašuvnnaid ja riikkaidgaskasaš organisašuvnnaid njuolggadusain ja guoskevaš áššegirjjiin,

muitet, dego Ovttastuvvan Našuvnnaid oppalašsoahpamuša olis skábmamánu 20. beaivve 1959 dohkkehuvvon máná vuoigatvuođaid julggaštusas gávnnahuvvo, ahte "mánná dárbbaša rumašlaš ja silolaš láttakeahttáivuođas dihte earenoamáš suodjaleami ja fuolaheami, dan siste áššáigullevaš divššu sihke ovdal riegádeami ja dan maŋŋel,

muittuhit millii julggaštusa sosiála ja vuoigatvuođaide guoski vuođđojurdagiin mánáid fuolahusas ja suodjaleamis, earenoamážit biebmománnádilis ja adopšuvnnas riikka rájiid siste ja daid rastá, Ovttastuvvan Našuvnnaid minimanjuolggadusaid nuorragearddi vuoigatvuođas ("Beijing njuolggadusat") ja julggaštusa nissoniid ja mánáid suodjaleamis heahtediliin ja verjjostallamiin,

dovddastit, ahte máilmmi buot riikkain leat mánát, geat ellet hui váttis diliin, ja ahte dákkár mánáid ferte earenoamážit váldit vuhtii,

váldet áššáigullevaš vugii vuhtii iešguđet álbmoga árbevieruid ja kultuvrra mearkkašumi máná suodjaleamis ja harmonalaš ahtanuššamis,

dovddastit riikkaidgaskasaš oktasašbarggu mearkkašumi mánáid dilálašvuođaid buorideapmái buot riikkain, earenoamažit gárggiideaddji riikkain,

leat soahpan čuovvovačat:

I OASSI

1 artihkal

Dán oppalašsoahpamušas mánná dárkkuha juohkeovtta, gii lea vuollel 18-jahkásaš, juos mánnái guoskevaš lágaid mielde olles ahki ii joksojuvvo árat.

2 artihkal

1. Soahpamušriikkat gudnejahttet ja dáhkidit dán oppalašsoahpamušas dovddastuvvon vuoigatvuođaid buot sin lágaidvuloš mánáide almmá makkárge vealaheami haga, man vuođđun lea máná, su váhnemiid dahje eará lágalaš fuolaheaddji nálli, liikeivdni, sohkabealli, giella, oskkoldat, politihkalaš dahje eará oaivilat, riikii guoskevaš, etnihkalaš dahje sosiála álgoboahtimuš, jábálašvuohta, lámisvuohta, riegádeapmi dahje eará.
2. Soahpamušriikkat álggahit buot dárbbašlaš doaimmaid sihkkarastit, ahte mánná oažžu suoji buotlágán vealaheami ja ráŋggášteami vuostá, man vuođđun lea su váhnemiid, lágalaš fuolaheddjiid dahje eará bearašlahtuid árvodássi, doaimmat, oaivilat dahje osku.

3 artihkal

1. Buot almmolaš ja priváhta sosiálafuolahusa, duopmostuoluid, hálddahuseiseválddiid dahje láhkaásahanlágádusaid doaimmain, mat gusket mánáid, galgá vuosttaš sajis váldit vuhtii máná ávkki.
2. Soahpamušriikkat čatnasit dáhkidit mánnái su buorredili dáfus vealtameahttun suodjaleami ja fuolaheami vuhtii válddedettiin su váhnemiid, lágalaš fuolaheddjiid dahje eará olbmuid, geain lea lágalaš ovddasvástádus su hárrái, vuoigatvuođaid ja geatnegasvuođaid. Dása vikkadettiin soahpamušriikkat álggahit buot dárbbašlaš láhkaásahan- ja hálddahusdoaimmaid.
3. Soahpamušriikkat dáhkidit, ahte mánáid fuolahan- ja suodjalanásahusat ja -bálvalusat čuvvot doaibmaválddálaš eiseválddiid mearrádusaid, mat gusket earenoamážit dorvvolašvuođa, dearvvašvuođa, bargoveaga sturrodaga ja heivvolašvuoda ja maiddái bargoveaga doarvái buoribearráigeahču.

4 artihkal

Soahpamušriikkat álggahit buot dárbbašlaš láhkaásahan-, hálddahus- ja eará doaimmaid ollašuhttit dán oppalašsoahpamušas dovddastuvvon vuoigatvuođaid. Ekonomalaš, sosiála ja čuvgehussii guoskevaš vuoigatvuođaid ollašuhttima dihte soahpamušriikkat álggahit nu viidát go vejolaš dákkár doaimmaid iežaset návccaid ja dárbbu mielde riikkaidgaskasaš oktasašbarggu olis.

5 artihkal

Soahpamušriikkat gudnejahttet váhnemiid dahje báikkálaš árbevirolaš stuorabearraša dahje servoša, lágalaš hovdejeddjiid dahje fuolaheddjiid dahje earáid,geain lea juridihkalaš ovddasvástádus mánás, ovddasvástádusa, vuoigatvuođaid ja geatnegasvuođaid fállat mánnái, dađi mielde go su dáiddut ahtanuššet, áššáigullevaš oahpisteami ja neavvuid dan hárrái, mot dán soahpamušas dovddastuvvon vuoigatvuođaid sáhttá geavahit.

6 artihkal

1. Soahpamušriikkat dovddastit, ahte juohke mánás lea mielriegádan vuoigatvuohta eallimii.
2. Soahpamušriikkat dáhkidit mánnái heakkas ceavzima ja ahtanuššama eavttuid nu dievaslaččat go vejolaš.

7 artihkal

1. Máná galgá dalán riegádeami maŋŋel registreret, ja sus lea riegádeami rájes vuoigatvuohta nammii ja riikkavulošvuhtii ja maiddái, juos vejolaš, vuoigatvuohta dovdat váhnemiiddis ja leat sudno divššus.
2. Soahpamušriikkat dáhkidit dáid vuoigatvuođaid ollašuhttima riikkaideaset siskkáldas láhkaásaheami ja áššáigullevaš riikkaidgaskasaš áššegirjjiin meroštallojuvvon geatnegasvuođaideaset mielde earenoamážit dalle, go mánná livččii muđuid riikkavulošvuođa haga.

8 artihkal

1. Soahpamušriikkat čatnasit gudnejahttit máná vuoigatvuođa seailluhit iežas identitehta, dan siste iežas riikkavulošvuoda, nama ja fuolkegaskavuođaid nu go láhkaásaheamis mearriduvvo almmá lágahis hehttehusaid haga.
2. Goas mánás lea lágaheamit rihppojuvvon su identitehta dahje dan oasit, soahpamušriikkat galget addit sutnje áššáigullevaš veahki ja suodjaleami su identitehta johtilis máhcaheami čalmmis doaladettiin.

9 artihkal

1. Soahpamušriikkat dáhkidit, ahte mánná ii sirrejuvvo váhnemiinnis sudno dáhtu vuostá earret dalle, go doaibmaválddálaš eiseválddit, geaid mearrádusat sáhttet biddjot duopmostuolu ovdii dutkat, gávnnahit, ahte dat lea gustojeaddji lágaid ja ásahusaid mielde mánnái buoremus. Dákkár mearrádus soaitá leat dárbbašlaš sierranasdáhpáhusain, dego dalle go máná váhnemat illastit dahje healbadit máná dahje orruba goabbat sajis ja galgá dahkat mearrádusa máná ássanbáikkis.
2. Buot áššeosolaččaide galgá addit vejolašvuoda 1 bihtás dárkkuhuvvon doaimmain oassálastit ášši giedahallamii ja buktit ovdan iežaset oainnuid.
3. Soahpamušriikkat gudnejahttet dakkár máná vuoigatvuođa, gii orru válmemiinnis dahje váhnemiiddisguin sierralagaid, doalahit persovnnalaš gaskavuođaid ja njuolggooktavuođaid goappáinnai váhnemiinnis jeavddalaččat, earret dalle go dat lea máná buorredili vuostá.
4. Juos dakkár earru lea boađus soahpamušriikka álggahan doaimmain, dego máná váhnemiid gitta váldimis, fáŋgemis, eananbáhtarussii mearrideamis, riikkas eret ádjimis dahje jápmimis (rnielde váldojuvvon dakkár olbmo jápmin man beare sivas, gii lea stáhta hálddus), dát soahpamušriika berre addit bivdaga geažil mánnái, su váhnemii dahje, goas dasa lea buorre ágga, eará bearašlahttui áššáigullevaš dieđuid eret gártan bearašlahtu orrunbáikkis, earret dalle, go dieđu addin sáhtášii vahágahttit máná buorredili. Soahpamušriikkat galget ain sihkkarastit, ahte dákkár bivdaga ovdanbuktin ii daninassii dagat vahága áššeosolaččaide.

10 artihkal

1. Soahpamušriikkaide 9 artihkkala 1 bihtás ásahuvvon geatnegasvuođaid mielde galgá máná dahje su váhnemiid ohcamušaid, mat gusket soahpamušriikii boahtima dahje doppe vuolgima bearraša ođđasisovttastahttima várás, gieđahallat miehtemielalaččat, olmmošlaččat ja ájáhalakeahttá. Oassebelleriikkat dáhkidit dasa lassin, ahte dákkár ohcamuša ovdanbuktin ii daga vahága ohccái iige su bearašlahtuide.
2. Mánás, gean váhnemat orrot goabbat riikkas, lea vuoigatvuohta jeavddalaččat doalahit persovnnalaš gaskavuođaid ja njuolggooktavuođaid goappánai váhnemii, earret spiehkastatdáhpáhusain. Dáinna ulbmiliin ja soahpamušriikkaide 9 artihkkala 2 bihtás ásahuvvon geatnegasvuođa mielde soahpamušriikkat galget gudnejahttit máná ja su váhnemiid vuoigatvuođa vuolgit man riikkas beare, maiddái su iežas dahje sudno iežaska riikkas, ja boahtit iežas riikii. Riikkasvuolginvuoigatvuhtii sáhttá bidjat dušše dakkár ráddjehusaid, mat leat ásahuv-von lágas ja mat leat vealtameahttumat dorvvastit riikka dorvvolašvuođa, almmolaš ortnega (ordre public), riikka olbmuid dearvvašvuođa ja morála dahje eará olbmuid vuoigatvuođaid ja friddjavuođaid, ja mat heivejit oktii dán oppalašsoahpamušas dovddastuvvon vuoigatvuođaiguin.

11 artihkal

1. Soahpamušriikkat álggahit doaimmaid, maiguin sáhttá caggat máná doalvuma lágaheamit riikkas eret dahje doallama lágaheamit olgoriikkas.
2. Dáinna ulbmiliin soahpamušriikkat ovddidit guovtte- dahje máŋggaidgaskasaš soahpamušaid dahkama dahje gustojeaddji soahpamušaide searvama.

12 artihkal

1. Soahpamušriikkat dáhkidit mánnái, gii nagoda hábmet iežas oainnuid, vuoigatvuođa easttekeahttá ovdanbuktit oainnus buot áššiin, mat gusket máná. Máná oainnuid galgá váldit vuhtii máná agi ja čálganmuttu mielde.
2. Dán ollašuhttima várás mánnái galgá addit earenoamážit vejolašvuođa almmuhit su guoskevaš juridihkalaš dahje hálddahuslaš doaimmain iežas oaivila juogo njuolga dahje ovddasteaddji dahje áššáigullevaš doaibmaorgána bakte riikka lágain ásahuvvon meannudanvugiid mielde.

13 artihkal

1. Mánás lea vuoigatvuohta lupmosit almmuhit iežas oaivila. Dát vuoigatvuohta sisttisdoallá friddjavuođa ohcat, vuostáiváldit juohkelágan dieđuid ja jurdagiid rájiid rastá njálmmálaš, girjjálaš, deaddiluvvon, dáidaga dahje man beare hámis, man mánná lea válljen.
2. Dán vuoigatvuođa geavaheapmái sáhttá bidjat ráddjehusaid, muhto dušše dakkáriid, mat leat lágas mearriduvvon dahje mat leat vealtameahttumat:
   
   a) eará olbmuid vuoigatvuođaid dahje beaggima gudnejahttima dihte; dahjeriikka dorvvolašvuođa, almmolaš ortnega (ordre public) dahje
   
   b) riikka olbmuid dearvvašvuođa dahje morála suodjaleami dihte.

14 artihkal

1. Soahpamušriikkat gudnejahttet máná vuoigatvuođa jurddašan-, oamedovdo- ja oskkoldatfriddjavuhtii.
2. Soahpamušriikkat gudnejahttet váhnemiid ja lágalaš fuolaheddjiid vuoigatvuođaid ja geatnegasvuođaid addit mánnái rávvagiid su vuoigatvuođaid geavaheamis dakkár vugiin, mii heive oktii máná čálganmuddui.
3. Olbmo vuoigatvuohta dovddastit iežas oskkoldaga dahje nana jáhku sáhttá leat dušše dakkár ráddjehusaidvuloš, mat ásahuvvojit lágas ja mat leat vealtameahttumat dábálaš dorvvolašvuođa, ortnega, dearvvašvuođa ja morála dahje eará olbmuid vuođđovuoigatvuođaid ja friddjavuođaid suodjaleami dáfus.

15 artihkal

1. Soahpamušriikkat dovddastit máná vuoigatvuođa searvanfriddjavuhtii ja ráfálaš čoahkkananfriddjavuhtii.
2. Dáid vuoigatvuođaid geavaheapmái ii oaččo bidjat eará ráddjehusaid go dakkáriid, mat čuvvot ásahuvvon lágaid ja mat leat vealtameahttumat demokráhtalaš servodagas riikka siskkáldas ja dábálaš dorvvolašvuođa, almmolaš ortnega (ordre public), riikka olbmuid dearvvašvuođa dahje morála suodjaleami dáfus dahje eará olbmuid friddjavuođaid dahje vuoigatvuođaid suodjaleami dáfus.

16 artihkal

1. Máná priváhtaeallima, bearraša, ruovttu dahje reivvestallama ii oaččo mielaeavttus dahje lágaheamit duohtadit iige su gudni dahje beaggima oaččo lágaheamit vuolidit.
2. Mánás lea vuoigatvuohta lága suodjái dákkár duohtadeami ja vuolideami vuostá.

17 artihkal

Soahpamušriikkat dovddastit joavkodieđihangaskomiid dehálaš doaimma ja dáhkidit, ahte mánná oažžu dieđuid máŋggalágan sisriikkalaš ja riikkaidgaskasaš gálduin, earenoamážit dain, maid doaimma ulbmilin lea ovddidit su sosiála, vuoiŋŋalaš ja morálalaš buorredili ja maiddái su rumašlaš dearvvašvuođa ja mielladearvvašvuođa. Dáinna mielain soahpamušriikkat:

a) arvvosmahttet dieđihangaskaomiid juohkit dieđuid ja materiála, mat ovddidit máná sosiála ja kultuvrralaš gárggiideami artihkkala 29 vuoiŋŋa mielde;

b) arvvosmahttet riikkaidgaskasaš oktasašbarggu buvttadit, lonohallat ja juohkit dákkár dieđuid ja materiálaid, mat bohtet iešguđetlágán gálduin;

c) arvvosmahttet mánáidgirjjiid buvttadeami ja juohkima;

d) arvvosmahttet dieđihangaskaomiid giddet earenoamáš fuomášumi unnitlogučearddaid ja eamiálbmogiid mánáid gielalaš dárbbuide;

e) arvvosmahttet gárggiidahttit áššáigullevaš prográmmaid gáhttet mánáid dakkár dieđuin ja materiálain, mat sáhttet vahágahttit máná buorredili, artihkkaliid 13 ja 18 mearrádusaid čalmmis doaladettiin.

18 artihkal

1. Soahpamušriikkat vigget buoremus návccaideaset mielde dáhkidit dan vuođđojurdaga dovddasteami, ahte váhnemiin lea oktasaš ovddasvástádus máná bajásgeassimis ja ahtanuššamis. Váhnemiin ja dihto dáhpáhusain lágalaš fuolaheddjiin dahje hovdejeddjiin lea vuosttaš ovddasvástádus máná bajásgeassimis ja ahtanuššamis. Máná ávki mearrida sin doaimmaid.
2. Dán oppalašsoahpamušas dovddastuvvon vuoigatvuođaid dáhkideami ja ovddideami várás soahpamušriikkat addet váhnemiidda ja eará lágalaš fuolaheddjiide áššáigullevaš veahki sin bajásgeassinbarggus ja maiddái fuolahit mánáidsuodjalanásahusaid ja -bálvalusaid gárggiidahttimis.
3. Soahpamušriikkat álggahit buot áššáigullevaš doaimmaid dáhkidit, ahte dakkár váhnemiid mánáin, geat leat dienasbarggus, lea vuoigatvuohta atnit ávkki sidjiide dárkkuhuvvon mánnádikšunbálvalusain ja -lágádusain.

19 artihkal

1. Soahpamušriikkat álggahit buot áššáigullevaš láhkaásahan-, hálddahus-, sosiála ja skuvlendoaimmaid suodjalit máná juohkelágán rumašlaš ja vuoiŋŋalaš veahkaválddis, vahágahttimis ja illasteamis, healbadeamis ja hárehis ja fuones láhttemis dahje ávkkástallamis, mielde lohkkojuvvon seksuála ávkkástallan, dalle go son lea váhnemi(iddi)s, eará lágalaš fuolaheaddjis dahje gean beare eará olbmo divššus.
2. Dákkár suodjalandoaimmat galggašedje dárbbu áigge sisttisdoallat beaktilis meannudanvugiid vuođđudit sosiála prográmmaid, mat dorjot máná ja su fuolaheaddji olbmuid, ja maiddái meannudanvugiid eastadit, gávdnat, iktit, gieđahallat, dutkat, dikšut ja bearráigeahččat ovdalis govviduvvon dáhpáhusaid, main mánáid illastit, ja čuoččáldahttit ášši dalle, go dasa lea ágga.

20 artihkal

1. Mánás, gii lea muhtin áigge dahje bissovaččat bearraša dorvvu haga dahje gean buorredili geažil ii sáhte diktit orrut bearrašis, lea vuoigatvuohta earenoamáš suojdaleapmái ja doarjagii stáhta bealis.
2. Soahpamušriikkat dáhkidit dákkár mánnái molssaevttolaš divššu iešguđet riikka siskkáldas lágaid mielde.
3. Dát dikšu sáhttá leat earret eará sadjásašbearašdikšu, isláma lágas mearriduvvon kafala, adopšuvdna dahje, juos lea dárbu, heivvolaš mánáidsuodjalanlágádus. Čovdosa guorahaladettiin galgá giddet áššáigullevaš fuomášumi máná bajásgeassima sávahahtti jotkkolašvuhtii ja máná etnihkalaš, oskkoldalaš, kultuvrralaš ja gielalaš duogážii.

21 artihkal

Soahpamušriikkat, mat dovddastit ja/dahje suvvet adopšuvnna, dáhkidit, ahte máná buorredilli lea earenoamáš dehálaš, ja ahte sii galget:

a) dáhkidit, ahte adopšuvnna sáhttet nannet dušše doaibmaválddálaš eiseválddit, mat heivvolaš láhkaásaheami ja fásta meannudanvugiideaset mielde ja maiddái buot áššáigullevaš ja luohtehahtti dieđuid vuođul gávnnahit, ahte adopšuvdna lea lobálaš vuhtii válddedettiin máná dilálašvuođa váhnemiid, fulkkiid ja lágalaš fuolaheddjiid hárrái ja ahte, juos lea dárbu, áššeosolaččat leat diđolaččat miehtan adopšuvdnii áššáigullevaš rávvema vuođul;

b) dovddastit, ahte riikkaidgaskasaš adopšuvnna sáhttá guorahallat molssaevttolaš dikšunvuohkin, juos máná ii sáhte bidjat sadjásašbearrašii dahje adopteret dahje mange eará heivvolaš láhkái dikšut máná iežas riikkas;

c) dáhkidit, ahte nuppi riikii adopterejuvvon mánná návddaša vástideaddji dorvodoaimmain ja -dásis go riikka siskkáldas adopšuvnnas;

d) álggahit buot áššáigullevaš doaimmaid sihkkarastit, ahte riikkaidgaskasaš adopteren ii heivemeahttumit ávkkut áššeosolaččaid ekonomalaččat;

e) ovddidit dán artihkkala ulbmiliid dagadettiin dárbbu mielde guovtte- dahje máŋggaidgaskasaš ordnemiid dahje soahpamušaid, ja vigget daid olis dáhkidit, ahte doaibmaválddálaš eiseválddit ja doaibmaorgánat dikšot máná ásaiduhttima nuppi riikii.

22 artihkal

1. Soahpamušriikkat álggahit dárbbašlaš doaimmaid dáhkidit, ahte mánná, gii juogo okto dahje ovttas váhnemiiddisguin dahje geainna beare eará olbmuin ohcá báhtareaddji saji, dahje gii adnojuvvo báhtareaddjin heivvolaš riikkaidgaskasaš dahje riikka siskkáldas vuoigatvuođa dahje meannudanvugiid vuođul, oažžu áššáigullevaš suodjaleami ja olmmošlaš veahki, vai son sáhttá návddašit dain vuoigatvuođain, mat leat dovddastuvvon dán oppalašsoahpamušas ja eará dakkár riikkaidgaskasaš olmmošvuoigatvuođaid ja olmmošlaš vuoigatvuođaid soahpamušain, maidda namuhuvvon riikkat leat osolaččat.
2. Dáinna ulbmiliin soahpamušriikkat oassálastet, nu mot atnet dárbbašlažžan, Ovttastuvvan Našuvnnaid ja eará doaibmaválddálaš ráđđehusaidgaskasaš dahje Ovttastuvvan Našuvnnaiguin bargi luomus organisašuvnnaid rahčamušaide suodjalit ja veahkehit dákkár máná ja maiddái gávdnat báhtareaddjimáná váhnemiid dahje eará bearašlahtuid oažžut máná ja su bearraša ođđasitovttastahttima dáfus vealtameahttun dieđuid. Go váhnemiid dahje eará bearašlahtuid eai gávnna, mánná galgá oažžut dakkár suodjalusa, mii dán oppalašsoahpamuša mielde addojuvvo dalle, go mánná lea bissovaččat dahje muhtin áigge bearraša suoji haga man beare ákka dihte.

23 artihkal

1. Soahpamušriikkat dovddastit, ahte vuoiŋŋa dahje rupmaša dáfus lámis mánná galggašii sáhttit návddašit dievas ja buori eallimis diliin, mat dáhkidit olmmošárvvu, ovddidit iešluohttámuša ja veahkehit máná aktiiva oassálastima iežas servodaga doaimmaide.
2. Soahpamušriikkat dovddastit lámis máná vuoigatvuođa oažžut su dillái heivehuvvon divššu ja arvvosmahttet ja sihkkarastet iežaset návccaid mielde, ahte veahkki joksá mánáid, geain lea dasa vuoigatvuohta, ja maiddái olbmuid, geain lea ovddasvástádus sin dikšumis, dalle go veahkki lea ohccojuvvon ja dat heive máná dilálašvuođaide ja su váhnemiid dahje eará dikšuid dillái.
3. Dovddastettiin lámis máná sierranasdárbbuid dán artihkkala 2 bihtá rnearrádusain namuhuvvon veahkki galgá addojuvvot, go dat beare lea vejolaš, váhnemiid dahje máná eará fuolaheddjiid ekonomalaš dili vuhtii válddedettiin. Veahki ulbmilin galgá leat sihkkarastit lámis máná vejolašvuođa skuvlavázzimii, skuvlemii, dearvvašvuohtadikšun- ja veajuiduhttinbálvalusaide, fidnoskuvlemii ja áhpásmahttindoaimmaide nu, ahte mánná vuogáiduvvá birastahtti servodahkii nu bures go vejolaš, ja ahte son joksá sutnje alimus vejolaš ahtanuššandási, maiddái kultuvrralaččat ja vuoiŋŋalaččat.
4. Soahpamušriikkat ovddidit riikkaidgaskasaš ovttasbarggu vuoiŋŋas áššáigullevaš dieđuid lonohallama dustejeaddji dearvvašvuohtadikšuma birra ja lámis mánáid medisiinnalaš, psykologalaš ja doaibmannávccaid dikšuma birra ja maiddái dakkár dieđuid viiddideami ja oažžuma, mat gusket veajuiduhttima, dábálaš skuvlema ja fidnoskuvlema vugiid. UIbmilin lea veahkehit soahpamušriikkaid buoridit návccaideaset ja máhtuideaset ja maiddái viiddidit vásáhusaideaset dáin surggiin. Dákko galgá giddet earenoamáš fuomášumi gárggiideaddji riikkaid dárbbuide.

24 artihkal

1. Soahpamušriikkat dovddastit, ahte mánás lea vuoigatvuohta návddašit buoremus vejolaš dearvvašvuohtadilis ja maiddái buohcanvuođaid dikšumii ja veajuiduhttimii dárkkuhuvvon bálvalusain. Soahpamušriikkat barget dorvvastit, ahte oktage mánná ii gártta luohpat vuoigatvuođastis návddašit dákkár dearvvašvuohtabálvalusain.
2. Soahpamušriikkat vigget ollašuhttit dán vuoigatvuođa dievaslaččat ja álggahit áššáigullevaš doaimmaid earenoamážit:
   
   a) unnidit njammi ja eará mánáid jápmimiids;
   
   b) ihkkarastit, ahte buot mánát ožžot vealtameahttun doaktár- ja dearvvašvuohtadivššu, mas vuođđodearvvašvuohtadikšun ja gárggiidahttin lea earenoamáš dehálaš;
   
   c) vuostálastit dávddaid ja nealguma maiddái vuođđodearvvašvuohtadivššu olis, earret eará anedettiin dakkár teknologiija, mii lea álkit oažžumis, ja dorvvastettiin doarvái beaktilis borramušaid ja buhtes juhkančázi oažžuma vuhtii válddedettiin birrasa nuoskuma váraid ja riskkaid;
   
   d) dáhkidit áššáigullevaš dearvvašvuohtadivššu áhpehis ja riegádahttán etniide;
   
   e) sihkkarastit, ahte servodaga buot gearddit, earenoamážit váhnemat ja mánát, ožžot dieđuid ja oahpahusa ja ahte sin dorjot geavahit ožžojuvvon vuođđodieđuideaset máná dearvvašvuođas ja borramušain, njamaheami buriin beliin, birashygieniijas ja bárttiid eastadeamis;
   
   f) ovddidit dustejeaddji dearvvašvuohtadivššu, váhnemiidrávvema, ja maiddái bearašplánema skuvlema ja bálvalusaid. 
3. Soahpamušriikkat álggahit buot beaktilis ja áššáigullevaš doaimmaid heaittihit árbevieruid, mat vahágahttet máná dearvvašvuođa.
4. Soahpamušriikkat čatnasit ovddidit ja arvvosmahttit riikkaidgaskasaš ovttasbarggu ollašuhttit cehkiid mielde ja loahpas dievaslaččat dán artihkkalis dovddastuvvon vuoigatvuođa. Dákko giddejuvvo earenoamáš fuomášupmi gárggiideaddji riikkaid dárbbuide.

25 artihkal

Soahpamušriikkat dovddastit mánnái, gean doaibmaválddálaš eiseválddit leat sajuštan su fuolahusa ordnema, su suodjaleami dahje su vuoiŋŋalaš dearvvašvuođa divššu čalmmis doaladettiin, vuoigatvuođa sutnje addojuvvon divššu ja su sajušteapmái čadnon eará diliid dárkkisteapmái áigodagaid mielde.

26 artihkal

1. Soahpamušriikkat dovddastit juohke máná vuoigatvuođa návddašit sosiála dorvvus, sosiála oadju mielde lohkkojuvvon, ja álggahit vealtameahttun doaimmaid ollašuhttit dán vuoigatvuođa dievaslaččat riikkaideaset lágaid mielde.
2. Dáid ovdamuniid juolludettiin galggašii, juos lea dárbu, váldit vuhtii máná ja su ealiheamis vástideaddji olbmuid ekonomalaš dili ja dilálašvuođaid, dego maiddái eará áššiid, mat váikkuhit máná dahkan dahje su beales dahkkon ohcamuššii.

27 artihkal

1. Soahpamušriikkat dovddastit juohke máná vuoigatvuođa eallindássái, mii lea doarvái buorre su rumašlaš, silolaš, vuoiŋŋalaš, morálalaš ja sosiála ahtanuššama dáfus.
2. Váhnemiin dahje dain, geat vástidit máná fuolaheamis, lea vuosttaš geatnegasvuohta návccaideaset ja ekonomalaš vejolašvuođaideaset mielde dorvvastit máná sosiála ahtanuššama dáfus vealtameahttun eallindiliid.
3. Soahpamušriikkat álggahit riikkaideaset siskkáldas dilálašvuođaid ja váriideaset mielde dárbbašlaš doaimmaid doarjut váhnemiid ja earáid, geain lea ovddasvástádus mánáin, dán vuoigatvuođa ollašuhttimis ja maiddái addet dárbbu mielde materiála veahki ja dorjot prográmmaid, main giddejuvvo earenoamáš fuomášupmi borramuššii, bivuide ja ássamii.
4. Soahpamušriikkat vigget buot vejolaš vugiiguin dorvvastit máná ealihanmávssuid oažžuma váhnemiin dahje earáin, geain lea ekonomalaš ovddasvástádus mánás, sihke soahpamušriikkas ja olgoriikkain. Earenoamážit dalle, go olmmoš, geas lea ekonomolaš ovddasvástádus mánás, orru eará riikkas go mánná, soahpamušriikkat ovddidit riikkaidgaskasaš soahpamušaide searvama dahje daid dahkama ja maiddái eará áššáigullevaš ortnegiid ceggema.

28 artihkal

1. Soahpamušriikkat dovddastit juohke máná vuoigatvuođa oažžut oahpahusa, ja dán ulbmila ollašuhttima várás cehkiid mielde ja buohkaide sii earenoamážit:
   
   a) dahket bákkolažžan vuođđodási skuvlejumi, mii galgá leat nuvttá buohkaid oažžumis;
   
   b) dorjot iešguđetlágan gaskadási skuvlenhámiid gárggiidahttima, oahppo- ja fidnoválljenbagadallan mielde lohkkojuvvon,
   
   c) oaččuhit daid juohke máná olámuddui ja álggahit áššáigullevaš doaimmaid, dego nuvttá oahpahusa fállama ja ekonomalaš doarjaga addima dan dárbbašeddjiide;oaččuhit buot áššáigullevaš geainnuiguin allaskuvladási skuvlema buohkaid olámuddui sin návccaideaset vuođul;
   
   d) buktet oahpaheapmái ja fidnoskuvlemii čatnaseaddji dieđuid ja oahpisteami buohkaid oažžunsadjái ja olámuddui;
   
   e) álggahit doaimmaid, mat ovddidit jeavddalaš skuvlavázzima ja unnidit skuvlla gaskkalduhttima; 
2. Soahpamušriikkat álggahit buot áššáigullevaš doaimmaid dáhkidit, ahte stivrra atnet skuvllas nu, ahte dat heive oktii máná olmmošárvvuin ja dáinna oppalašsoahpamušain.
3. Soahpamušriikkat ovddidit ja arvvosmahttet riikkaidgaskasaš ovttasbarggu skuvlenáššiin vikkadettiin earenoamážit dasa, ahte diehtemeahttunvuohta ja girjeloguhisvuohta nohká oppa máilmmis ja ahte šaddá álkit ávkkástallat dieđalaš ja teknologalaš dieduiguin ja dánáigásaš oahpahanvugiiguin. Dákko giddejuvvo earenoamáš fuomášupmi gárggiideaddji riikkaid dárbbuide.

29 artihkal

1. Soahpamušriikkat leat ovtta oaivilis dan hárrái, ahte máná skuvlen galgá viggat:
   
   a) gárggiidahttit máná persovnnalašvuođa, attáldagaid ja maiddái vuoiŋŋalaš ja rumašlaš máhtuid nu dievaslaččat go vejolaš;
   
   b) gárggiidahttit olmmošvuoigatvuođaid ja vuođđoluomusvuođaid ja maiddái Ovttastuvvan Našuvnnaid vuođđudangirjji vuođđojurdagiid gudnejahttima;
   
   c) ovddidit gudnejahttima máná váhnemiid, máná iežas kultuvrralaš identitehta, giela ja árvvuid, máná assan- ja šaddanriikka nationála árvvuid ja maiddái dakkár kultuvrraid guovdu, mat leat sierralágánat go su iežas kultuvra;
   
   d) ráhkkanahttit máná vásttolaš eallimii luomus servodagas ipmárdusa, ráfi, utnolašvuođa, sohkabeliid dásseárvvu ja buot našuvnnaid, etnihkalaš, nationála ja oskkoldatlaš joavkkuid ja maiddái eamiálbmogiid lahtuid gaskavuođa ustitvuođa vuoiŋŋas;
   
   e) ovddidit gudnejahttima eallinbirrasa guovdu. 
2. Guđege oasi dán artihkkalis dahje artihkkalis 28 ii oaččo dulkot nu, ahte dat ráddje ovttaskasolbmuid ja servošiid vuoigatvuođa vuođđudit ja jođihitoahppolágádusaid, goitge álohii dainna eavttuin, ahte sii doahttalit dán artihkkala 1 bihtás ovdanbuktojuvvon vuođđojurdagiid ja gáibádusa, ahte dákkár lágádusain addojuvvon skuvlen galgá joksat riikkas dohkkehuvvon minimála dási.

30 artihkal

Dain riikkain main leat etnihkalaš, oskkoldatlaš dahje gielalaš unnitlogujoavkkut dahje eamiálbmogiid lahtut, dákkár unnitlogujoavkku dahje eamiálbmoga mánás ii oaččo biehttalit vuoigatvuođa návddašt ovttas joavkku eará lahtuiguin iežas kultuvrras, dovddastit ja ollašuhttit iežas oskkoldaga dahje geavahit iežas giela.

31 artihkal

1. Soahpamušriikkat dovddastit máná vuoigatvuođa vuoiŋŋasteapmái ja astoáigái, su ahkái heivvolaš stoahkamii ja áhpásnuhttindoaimmaide ja maiddái friddja oassálastimii kultuvraeallimii ja dáidagiidda.
2. Soahpamušriikkat gudnejahttet ja ovddidit máná vuoigatvuođa oassálastit buot kultuvra- ja dáiddaeallimii ja arvvosmahttet heivvolaš ja ovttadássásaš vejolašvuođaid fállama kultuvra-, rádio-, áhpásmahttin- ja astoáiggedoaimmaid várás.

32 artihkal

1. Soahpamušriikkat dovddastit máná vuoigatvuođa oažžut suodjaleami ekonomalaš ávkkástallama ja dakkár barggaheami vuostá, mii orru uhkideame dahje headušteame su skuvlejumi, dahje vahágahttime su dearvvašvuođa dahje rumašlaš, vuoiŋŋalaš, morála dahje sosiála ahtanuššama.
2. Soahpamušriikkat álggahit láhkaásahan-, hálddahus-, sosiála- ja skuvlendoaimmaid dáhkidit dán artihkkala ollašuhttima. Dáinna ja vuhtii válddedettiin eará riikkaidgaskasaš áššegirjjiid áššáigullevaš mearrádusaid soahpamušriikkat earenoamážit:
   
   a) meroštallet unnimus barggahanahkeráji dahje -rájiid;
   
   b) addet dárbbašlaš mearrádusaid bargoáiggi ja bargodiliid hárrái; jaásahit heivvolaš ráŋggáštusaid ja eará bággehusaid dáhkidit dán artihkkala beaktilis ollašuhttima.

33 artihkal

Soahpamušriikkat álggahit buot áššáigullevaš doaimmaid, láhkaásahan-, hálddahus-, sosiála- ja skuvlendoaimmat mielde lohkkojuvvon, suodjalit mánáid áššáigullevaš riikkaidgaskasaš soahpamušain meroštallojuvvon gárrenávdnasiid ja psykotrohpalaš ávdnasiid lobihis atnimis ja maiddái eastadit geavaheames mánáid dáid ávdnasiid lágahis buvttadeamis ja gávppašeamis.

34 artihkal

Soahpamušriikkat čatnasit suodjalit máná buot seksuála ávkkástallama ja boasttogeavaheami vugiin. Dáinna ulbmiliin soahpamušriikkat barget earenoamážit álggahit buot heivvolaš, riikkaid siskkáldas dahje guovtte- ja máŋggaidgaskasaš doaimmaid eastadit:

a) máná fillema dahje bággema lágahis seksuála daguide;

b) mánáid ávkkástallama prostitušuvnnas dahje eará lágahis seksuála doaimmain;

c) mánáid ávkkástallama pornográfalaš čájáhusain dahje materiálain.

35 artihkal

Soahpamušriikkat álggahit buot áššáigullevaš, riikka siskkáldas ja guovtte- ja máŋggaidgaskasaš doaimmaid caggat mánáid rievideami, vuovdima ja gávppašeami mainnage ulbmiliin dahje mange hámis.

36 artihkal

Soahpamušriikkat suodjalit máná buot eará ávkkástallanvugiin, mat áitet juoga ládje su buorredili.

37 artihkal

Soahpamušriikkat dáhkidit, ahte

a) mánná ii biinniduvvo iige suinna meannuduvvo dahje son ránggáštuvvo julmmet, olmmošmeahttumit dahje badjelgeahččanvugiin. Jápminráŋggaštusa dahje agibeaiduomu almmá beastašumi haga ii galgga cealkit vuollel 18-jahkásažžan dahkkojuvvon rihkkosiin;

b) mánás ii oaččo váldit eret su luomusvuođa lágaheamit dahje mielaeavttus. Máná giddemis, eará gittaváldimis dahje fáŋgemis galgá čuovvut lága ja dáidda doaimmaide oažžu dorvvastit easka maŋimus vuohkin ja hui oanehis áigái;mánáin, geas lea váldon eret luomusvuohta, galgá meannudit olmmošlaččat ja gudnejahttimiin su mielriegádan olmmošárvvu vuhtii válddedettiin su ahkásaččaid dárbbuid. Earenoamážit galgá juohke máná, geas lea váldon eret luomus-vuohta, sirret olles olbmuin, earret dalle go orru leame mánnái buoremus meannudit nuppe ládje. Juohke mánás lea vuoigatvuohta doallat oktavuođa bearrašiinnis reivviiguin dahje gallestallamiiguin, earret spiehkastatdiliin;

c) mánás, geas lea váldon eret luomusvuohta, lea vuoigátvuohta johtilis vuoigatvuohta- ja eará veahkkái ja maiddái vuoigatvuohta šiitit luomusvuođa eretváldima duopmostuolus dahje eará doaibmaválddálaš, sorjjasmeahttun ja bealáhis eiseválddi ovddas ja vuoigatvuohta oažžut johtilis mearrádusa man beare dákkár áššis.

38 artihkal

1. Soahpamušriikkat čatnasit gudnejahttit daid riikkaidgaskasaš humanitára vuoigatvuođa njuolggadusaid, mat gusket sidjiide alcceseaset verjjostallamiin ja main lea mearkkašupmi máná hárrái, ja maiddái dáhkidit gudnejahttima dáid njuolggadusaid guovdu.
2. Soahpamušriikkat álggahit buot vejolaš doaimmaid sihkkarastit, ahte vuollel 15-jahkásaččat eai njuolga oassálastte vašálašvuođaide.
3. Soahpamušriikkat biehttalit váldimis soahtevehkii olbmo, gii ii leat deavdán 15 jagi. Dakkár olbmuid soahtebálvalussii gohčodettiin, geat leat deavdán 15 jagi muhto eai 18 jagi, soahpamušriikkat barget addit vuosttaš saji dán ahkejoavkku boarrásepmosiidda.
4. Riikkaidgaskasaš humanitára vuoigatvuođas meroštallojuvvon siviila olbmuid suodjalangeatnegasvuođaideaset mielde soahpamušriikkat álggahit buot vejolaš doaimmaid suodjalit ja dikšut mánáid, geaidda verjjostallan čuohca.

39 artihkal

Soahpamušriikkat álggahit buot áššáigullevaš doaimmaid ovddidit dakkár máná rumašlaš ja silolaš dearvvašnuvvama ja maiddái sosiála vuogáiduvvama, gii lea gártan man beare healbadeami, ávkkástallama, illasteami, biinnideami dahje eará julmmes, olmmošmeahttun dahje badjelgeahččan meannudeami dahje ráŋggáštusa, dahje verjjostallama gillájeaddjin. Dearvvašnuvvan ja vuogáiduvvan galgá dáhpáhuvvat birrasis, mii ovddida máná dearvvasvuođa, iešgudnejahttima ja olmmošárvvu.

40 artihkal

1. Soahpamušriikkat dovddastit juohke mánnái, gean nággejit rihkkon rihkuslága, gean áššáskuhttet dainna dahje gii lea gávnnahuvvon sivalažžan dasa, vuoigatvuođa gieđahallojuvvot dakkár vugiin, mii ovddida su olmmošárvvu ja árvvolašvuođa, mii nanne máná gudnejahttima earrásiid olmmošvuoigatvuođaid ja vuođđoluomusvuođaid hárrái ja maiddái váldá vuhtii máná agi ja viggamuša ovddidit su vuogáiduvvama servodahkii ja huksejeaddji rolla oččodeami servo-dagas.
2. Dáinna ulbmiliin ja vuhtii válddedettiin riikkaidgaskasaš áššegirjjiid áššáigullevaš mearrádusaid soahpamušriikkat dáhkidit earenoamážit, ahte:
   
   a) máná eai nágge áššálažžan rihkuslága rihkkumii, su eai áššáskuhte dainna dahje su eai gávnnat rihkkon dan dakkár daguid dahje healbademiid vuođul, mat dahkanbotta eai lean gildojuvvon riikka siskkáldas láhkaásaheamis dahje riikkaidgaskasaš vuoigatvuođas;mánás, gean nággejit áššálažžan dahje gean áššáskuhttet rihkuslága rihkkumis, galget leat unnimustá čuovvovaš dáhkádusat:
   
   b) su atnet sivaheapmen nu guhká go su lága mielde gávnnahit sivalažžan;
   
   i) sutnje galgá ájahalakeahttá ja njuolga almmuhit, dahje dárbbu mielde su váhnemiid dahje lágalaš fuolaheddjiid bakte, man geažil su leat áššáskuhttán, ja sus leat vuoigatvuohta oažžut vuoigatvuohtaveahki dahje eará áššáigullevaš veahki iežas bealušteami válmmaštallamis ja dan ovdanbuktimis;
   
   ii) son galgá ájitkeahttá ja lágaid mielde oažžut iežas ášši mearriduvvot doaibmaválddálaš, sorjjasmeahttun ja bealehis eiseválddis dahje juridihkalaš orgánas rehálaš riektegeavvamis nu, ahte vuoigatvuohta- dahje eará áššáigullevaš veahkki lea das mielde ja earenoamážit vuhtii válddedettiin máná agi dahje dilálašvuođa ja juos dat ii leat su buoremus ávkki vuostá, su váhnemat dahje lágalaš fuolaheaddjit leat das mielde.
   
   iii) su ii oaččo bágget duođaštit dahje dovddastit iežas sivalažžan. Son galgá sáhttit dutkat dahje dutkkahit vuostebeali vihtaniid ja maiddái oažžut iežas vihtaniid gohčojuvvot vuoigatvuhtii ja dutkojuvvot ovttadássásašvuođa namas;
   
   iv) juos son gávnnahuvvo áššálažžan láhkarihkkumii, sus lea vuoigatvuohta oažžut dán mearrádusa ja dan vuođul mearriduvvon doaimmaid alit doaibmaválddálaš, sorjjasmeahttun ja bealehis eiseválddi dahje juridihkalaš orgána ovdii lága mielde;
   
   v) son galgá nuvttá oažžut dulkka veahki, juos son ii ipmir dahje huma dan giela, mainna ášši gieđahallojuvvo;su priváhtaeallima galgá gudnejahttit dievaslaččat ášši gieđahallama buot áiggiid.
3. Soahpamušriikkat vigget ovddidit dakkár lágaid ásaheami, meannudanvugiid ja eiseválddiid ásaheami ja lágádusaid vuođđudeami, mat heivejit earenoamážit mánáide, geaid nággejit rihkkon rihkuslága vuostá, geaid áššáskuhttet das dahje geaid leat gávnnahan rihkkon rihkuslága vuostá, ja earenoamážit:
   
   a) ásahemiin unnimus lágalaš agi, mas nuorat mánáid ii sáhte atnit gelbbolažžan rihkkut rihkuslága vuostá;
   
   b) álot go lea vejolaš ja sávahahtti, álggahit eará go juridihkalaš doaimmaid dákkár mánáid guovdu, dainna eavttuin, ahte olmmošvuoigatvuođat ja vuoigatvuohtadorvu gudnejahttojuvvojit dievaslaččat.
4. Sihkkarastit, ahte mánáid gieđahallet nu mot sin buorredili dáfus heive, ja sin dilálašvuođaid ja rihkkumuša ektui vuohkkaseamos vuogi mielde, galgá leat vejolašvuohta iešguđetlágán ordnemiidda dego áittardeapmái, oahpisteapmái, bearráigehččomearrádusaide, rávvemii, eiseváldebearráigehččui, sadjásašbearašdikšui, oahpahan- ja fidnoskuvlenprográmmaide ja eará lágádusdivššu molssaeavttuide.

41 artihkal

Mihkkege dán oppalašsoahpamušas ii váikkut mearrádusaide, mat ovddidit buorebut máná vuoigatvuođaid ollašuvvama, ja mat sáhttet leat:

a) soahpamušriikka láhkaásaheamis; dahje

b) dakkár riikkaidgaskasaš vuoigatvuođas, mii guoská soahpamušriikka.

II OASSI

42 artihkal

Soahpamušriikkat čatnasit buktit oppalašsoahpamuša vuođđojurdagiid ja mearrádusaid viidát nu olles olbmuide dego maiddái mánáide diehtun vuogálaččat ja aktiivvalaččat.

43 artihkal

1. Vuođđuduvvo máná vuoigatvuođaid komitea dárkut soahpamušriikkaid ovdáneami dán oppalašsoahpamuša geatnegasvuođaid ollašuhttimis. Dat dikšu maŋŋelis namuhuvvon doaimmaid.
2. Komitea lahttun leat logi áššedovdi, geain lea alla morála ja dovddastuvvon áššedovdamuš dan giettis, man dát oppalašsoahpamuš gokčá. Soahpamušriikkat válljejit komitea lahtuid iežaset rilkkavuložiid gaskavuođas ja sii doibmet komiteas ovttaskasolmmožin. Lahtuid válljedettiin galgá giddet fuomášumi ovttadássásaš geográfalaš juohkašuvvamii ja dasa, ahte deháleamos juridihkalaš vuogádagain lea ovddasteaddji.
3. Komitea lahtut válljejuvvojit čiegus válggain soahpamušriikkaid evttohasaid gaskkas. Guhtege soahpamušriika sáhttá ásahit evttohassan ovtta iežas riikkavuloža.
4. Komitea vuosttaš lahttoválljejupmi lea maŋimusat guđa mánu siste das, go dát oppalašsoahpamus lea boahtán fápmui, ja dan maŋŋel juohke nuppi jagi. Unnimusat njeallje mánu ovdal guđege válljejumi Ovttastuvvan Našuvnnaid váldočálli galgá sáddet soahpamušriikkaide reivve, mas dáhttu sin nammadit eavttohasaideaset guovtti mánu siste. Váldočálli ráhkada dan maŋŋel buot nammaduvvon olbmuin alfabehtalaš logahallama, masa leat merkejuvvon maiddái nammadeaddji soahpamušriikkat, ja addá dán logahallama dan maŋŋel oppalašsoahpamuša soahpamušriikkaide diehtun.
5. Válljejumit doaimmahuvvojit Ovttastuvvan Našuvnnaid váldodoaimmahaga čoakkámiin, man váldočálli lea gohččon čoahkkái. Dát čoakkámat leat mearridanválddálaččat, go guokte goalmmátoasi soahpamušriikkain leat mielde, ja komiteai válljejuvvojit dat, geat ožžot eanemus jienaid ja eanetlogu oassálasti ja jienasteaddji soahpamušriikkaid ovddasteddjiid jienain.
6. Komitea lahtut válljejuvvojit njealji jahkái hávil. Sin sáhttá válljet ođđasit, juos sin nammadit ođđasit evttohassan. Vuosttaš válggas válljejuvvon lahtuin vihttasa doaibmaáigodat nohká guovtti jagi geažes. Soahpamušriikkaid čoakkáma ságajođiheaddji vuorbáda dán vihttasa dalán vuosttaš válgga maŋŋel.
7. Juos komitea lahttu jápmá, earrána dahje almmuha, ahte ii sáhte juoga eará ášši dihte dikšut bargguidis komiteas, dat soahpamušriika, mii lei namuhan olbmo evttohassan, nammada nuppi áššedovdi iežas riikkavuložiid gaskavuođas su sadjái loahppaáigodahkii. Komitea galgá dohkkehit nammadeami.
8. Komitea dohkkeha iežas meannudannjuolggadusaid.
9. Komitea vállje doaibmaolbmuidis guovtti jagi áigodahkii.Komitea čoakkámat ordnejuvvojit dábálaččat Ovttastuvvan Našuvnnaid váldodoaimmahagas dahje feara man eará báikkis, man komitea mearrida.
10. Komitea čoahkkana dábálaččat oktii jagis. Dán oppalašsoahpamuša soahpamušriikkaid čoakkán mearrida komitea čoakkámiid guhkkodaga ja dárbbu mielde dárkkista mearrádusa. Mearrádusa dohkkeha oktasaščoakkán.
11. Ovttastuvvan Našuvnnaid váldočálli fuolaha komiteai dárbbašlaš bargoveaga ja -lanjaid, nu ahte komitea sáhttá dikšut dán oppalašsoahpamušas mearriduvvon doaimmaidis beaktilit.
12. Oktasaššoahkkima mearrádusain ožžot dán oppalašsoahpamuša vuođul vuođđuduvvon komitea lahtut bálkká dakkár eavttuid mielde mot Ovttastuvvan Našuvnnaid oktasaščoakkán mearrida.

44 artihkal

1. Soahpamušriikkat addet Ovttastuvvan Našuvnnaid váldočálli bakte komiteai raportta doaimmain, maiguin barget ollašuhttit dán oppalašsoahpamušas dovddastuvvon vuoigatvuođaid, ja ovdáneamis, mii guoská dáid vuoigatvuođaid návddašeapmái:
   
   a) guovtti jagi geažes das, go oppalašsoahpamuš lea boahtán fápmui áššáigullevaš soahpamušriikka hárrái;
   
   b) dan maŋŋel juohke viđat jagi.
2. Dán artihkkala mielde dahkkojuvvon raporttain galgá čujuhit daid vejolaš dagaldagaid ja váttisvuođaid, mat váikkuhit dán oppalašsoahpamušas namuhuvvon geatnegasvuođaid deavdimii. Raporttain galget leat maiddái doarvái olu dieđut, vai komitea sáhttá oažžut gokčevaš ipmárdusa oppalašsoahpamuša ollašuhttimis raporterejeaddji riikkas.
3. Soahpamušriika, mii lea addán komiteai vuđolaš álgoraportta, ii dárbbaš čuovvovaš raporttain, mat lea namuhuvvon bihtás 1 b, geardduhit komiteai ovdalis doaimmahuvvon vuođđodieđuid.
4. Komitea sáhttá dáhttut soahpamušriikkas lassidieđuid, mat gusket oppalašsoahpamuša ollašuhttima.
5. Komitea addá juohke nuppi jagi ekonomalaš ja sosiálalávdegoddi bakte Ovttastuvvan Našuvnnaid oktasaščoakkámii raportta doaimmaidis birra.
6. Soahpamušriikkat almmuhit iežaset raporttaid viidát iežaset riikka álbmogii.

45 artihkal

Vai oppalašsoahpamuša beaktiliš ollašuhttima sáhtášii ovddidit ja riikkaidgaskasaš oktasašbarggu giettis, maid oppalašsoahpamuš gokčá, arvvosnuhttit:

a) sierranasorganisašuvnnain, UNICEF:as ja Ovttastuvvan Našuvnnaid eará orgánain lea vuoigatvuohta oažžut ovddasteddjiideaset dán oppalašsoahpamuša mearrádusaid ollašuhttima árvvoštallandoaimmaide, mat gullet daid doaibmasuorgái. Komitea sáhttá dárbbu mielde bivdit sierranasorganisašuvnnaid, UNICEF:a ja eará, komitea oainnu mielde heivvolaš doaibmaválddálaš servošiid addit áššedovdiveahki oppalašsoahpamuša ollašuhttimii guoskevaš gažaldagain, mat gullet iešguđege doaibmasuorgái. Komitea sáhttá bivdit sierranasorganisa-šuvnnaid, UNICEF:a ja Ovttastuvvan Našuvnnaid eará orgánaid addit raporttaid oppalašsoahpamuša ollašuhttimis guđege iežas doaibmasuorggis;

b) komitea sádde dárbbašlažžan oidnojuvvon dáhpáhusain sierranasorganisašuvnnaide, UNICEF:ii ja eará doaibmaválddálaš orgánaide soahpamušriikkaid raporttaid, main bivdet teknihkalaš rávvema dahje veahki dahje main boahtá ovdan dákkár dárbu, oktan komitea iežas fuomášumiiguin ja evttohusaiguin, juos dakkárat leat dáid bivdagiid ja dárbbuid hárrái;

c) komitea sáhttá ávžžuhit váldočoakkámii, ahte dat bivddášii váldočálli dahkat komitea ovddas dutkamušaid sierragažaldagain, mat laktásit mánáid vuoigatvuođaide;

d) komitea sáhttá dahkat evttohusaid ja dábálaš ávžžuhusaid, maid vuođđun leat dán oppalašsoahpamuša 44 ja 45 artihkkala mielde ožžojuvvon dieđut. Dát evttohusat ja dábálaš ávžžuhusat doaimmahuvvojit buot áššeosolaš soahpamušriikkaide ja dat ja soahpamušriikkaid vejolaš fuomášumit raporterejuvvojit oktasaščoakkámii.

III OASSI

46 artihkal

Dát oppalašsoahpamuš lea rabas buot riikkaide vuolláičállima várás.

47 artihkal

Dát oppalašsoahpamuš galgá ratifiserejuvvot. Ratifiserengirjjit furkejuvvojit Ovttastuvvan Našuvnnaid váldočálli duohkái.

48 artihkal

Dán oppalašsoahpamuššii sáhttet searvat buot riikkat. Searvangirjjit furkejuvvojit Ovttastuvvan Našuvnnaid váldočálli duohkái.

49 artihkal

1. Dát oppalašsoahpamuš boahtá fápmui golbmalogát beaivve dan maŋŋel, go Ovttastuvvan Našuvnnaid váldočálli duohkái lea furkejuvvon guoktelogát ratifiseren- dahje searvangirji.
2. Guđege soahpamušriikka guovdu, mii ratifisere oppalašsoahpamuša dahje searvá dasa guoktelogát ratifiseren- dahje searvangirjji furkema maŋŋel, oppalašsoahpamus boahtá fápmui golbmalogát beaivve dákkár riikka iežas ratifiseren- dahje searvangirjji furkema maŋŋel.

50 artihkal

1. Juohke soahpamušriika sáhttá evttohit nuppástusa oppalašsoahpamuššii ja addit nuppástuhttinevttohusa Ovttastuvvan Našuvnnaid váldočállái. Váldočálli galgá dán maŋŋel almmuhit soahpamušriikkaide nuppástuhttinevttohusa birra ja bivdit daid almmuhit, dorjotgo dat soahpamušriikkaid čoakkáma, mas nuppástuhttinevttohus gieđahallojuvvo ja das jienastuvvo. Juos njealji mánu sisa dákkár almmuhusas unnimusat okta goalmmádas soahpamušriikkain doarju dan, čoakkáma váldočálli gohčču dákkár čoakkáma čoahkkái Ovttastuvvan Našuvnnaid olis. Mii beare nuppástuhttinevttohusaid, mii lea dohkkehuvvon oasseváldi ja jienasteaddji soahpamušriikkaid eanetloguin, sáddejuvvo Ovttastuvvan Našuvnnaid oktasaščoakkámii dohkkehuvvot.
2. Nuppástus, mii lea dohkkehuvvon dán artihkkala 1 bihtá mielde, boahtá fápmui go dan leat dohkkehan Ovttastuvvan Našuvnnaid oktasaščoakkán ja guokte goalmmádasa soahpamušriikkain.
3. Go nuppástus boahtá fápmui, de dat čatná daid soahpamušriikkaid, mat leat dan dohkkehan. Eará soahpamušriikkaid čatnet ain dán oppalašsoahpamuša mearrádusat ja vejolaš árat nuppástusat, maid dat leat dohkkehan.

51 artihkal

1. Ovttastuvvan Našuvnnaid váldočálli vuostáiváldá ja doaimmaha viidáseappot buot riikkaide daid várrehusaid deavsttaid, maid riikkat leat ratifiseredettiin dahje searvvadettiin dahkan.
2. Várrehusa, mii ii heive oktii dáinna oppalašsoahpamuša ulbmiliin dahje dárkkuhusain, ii oaččo dahkat.
3. Várrehusa sáhttá goas beare geassit ruovttoluotta almmuhemiin das Ovttastuvvan Našuvnnaid váldočállái, gii doaimmaha áššis dieđu buot riikkaide. Dákkár almmuhus boahtá fápmui dan beaivve, goas váldočálli lea dan vuostáiváldán.

52 artihkal

Soahpamušriikkat sáhttet geassádit dán oppalašsoahpamušas almmuhemiin das čálalaččat Ovttastuvvan Našuvnnaid váldočállái. Geassádeapmi boahtá fápmui jagi geažes das, go váldočálli lea ožžon das dieđu.

53 artihkal

Ovttastuvvan Našuvnnaid váldočálli nammaduvvo dán oppalašsoahpamuša furkejeaddjin.

54 artihkal

Dán oppalašsoahpamuša álgostuhkka, man arábija-, kiinná-, eŋgelas-, fránskka-, ruošša- ja espánjagielat deavsttain lea seamma duodaštanfápmu, furkejuvvo Ovttastuvvan Našuvnnaid váldočálli duohkái. Dán nannehussan vuolláičállán ovddasteaddjit, iešguhtege ráđđehusas áššáigullevaš fápmudusain, leat vuolláičállán dán soahpamuša.

Källa: Barnombudsmannen i Finland.