E Sakidime Nacijengo (FN) konventiono pa e šavorengo cacimo las e SN-go (FN:s-ko) generalicko-kidimo ando 1989-to berš 20 novemberi.

Anglunimo

E konventionoske-thema

so dikhel ke, sa jékhinkripesaj kodala principura so proklamárij e Sakidme Nacijengo (FN) statuti, ánde pinžárimo kodala butinkrimos (dignitiotéto) ká e intregi manušikáne žéne taj kodalengo sa jékhikáno čačimata kerel o grundo e slobodimaske, čačimo taj i páča andi juma,

so sámalel ke e Sakidime naciovongo (FN) manuša andi statuti po névo ande zuráren pengo patjamo pe kodala grundicka manušikáne patjamáta taj zurárde te keren socialicka ánglegélimo taj maj lášo trajo te ale majbáre slobodimas,

so ánde pinžárel ke e Sakidime naciovura (FN) so sa e intregonenge so phenel pa e manušikáne čačimáta taj ande kodala internationelna konventiovura so si pa e manušikáne čačimáta proklamálinde taj avile sa kade ke hodj sa čačimoj khote lengo slobodimasko – taj čačimata so khote delpe, bikodo te dikhen ke soskej, če fajtaj, morčaki-farba, genusi, šib, patjamo, politicko vadj áver hatjárimo, nationálicka vadj socialicko avguruno, barvalimasko, khatar avilimo vadj inkrimo majdur,

so serimoj pa ke e Sakidime naciovura (FN) ande so sa e intregonengo madjarázato pa e manušikáne čačimáta proklamálij ke hodj e šavoren si speciálno gindimo taj žutori,

so zuráles-patjadimej ke hodj i familja, sar kodo grundicko jékhimoj ando komuniti taj kodo naturlicko krujalipe (miljövo) sa e intregone žénengo taj specialt e šavorenge ávri bárimasa taj mištomesa, trubujas te den trubumasko sáma-linimo taj žutori kade ke hodj te birij intregones te lel prépe ando komuniti so trubuj,

so ánde pinžárel ke o šavoro, te birij te resel ek intrego taj harmonicko ávribárimo anda pesko žénalipe, trubuj atunči te bárol andek familja, so krujali baxtjasa, kamajimasa taj hatjárimasaj,

so dikhelpe ke hodj o šavoro trubujas intregones de angle te sitjáren pek korkorikáno trajo ando komuniti taj te barárenles pala kodala ideálura so ande Sakidimoske nacionoske (FN) statuji, taj specialt ando duxo a páčasa, inkrimasa, tolerancijasa, slobodimasa, sajékhimasa taj solidaritášosa,

so sámalel ke o trubimo ke te den e šavoren specialno gindimo zurárde ando 1924-to berš ande Genévdeklarationo pa e šavorenge čačimata taj ando deklarationo pa e šavorenge čačimata, so las o generalickokidimo ando 1959-to berš novemberi 20, taj ánde pinžárdeles ande e intregonengo madjarázato so si pa e manušenge čačimata, o internationelno konventiono pa e žénutne taj politicka čačimata (specielna artiklura 23 taj 24) o internationelno konventiono pa i ekonomija, socialna taj kulturálna čačimata (specialno artiklo 10) taj ande statute taj e insturmenti so si e fakorganoske taj e internationelna organizaciovura so keren e šavorenge te avel mišto,

so sámalel ke, sar so ando deklaraciovoj pa e šavorenge čačimáta, “o šavoro andapesko fizicko taj psikicko bárimo trubujles speciálno sáma linimo taj speciálno gindimo ande sos ándej so trubuj čačikánes te len sáma, vi anglakodo sar rakhadjilo taj vi pala kodo”,

so serimoj pa kodo so line ande deklarationura pa e socialicka taj čačikáne principura so si sáma linomo taj gindimo pa e šavora, speciálno sáma dikhimo po nationelno taj internationelno šutimo pa e barárimasko-than taj adoption; Sakidimasko naciovongo (FN) minimoske-reglura po čačimo so si pe e ternengo-bangokeripe (Pekingoskereglura) taj o deklarationo so lel sáma pa e žuvja taj šavora ando pharipeski-situacija taj ande puškimatonge konfliktura,

so ánde pinžárel ke hodj ande kodala thema ká trajin e šavora tela exceptionelno pharimo taj hodj kecave šavoren trubuj specialno dikhimo pala le,

so sáma lel sakone manušenge tradiciovura taj kulturako értéko kana pa e šavorengo sáma linomoj taj harmonicko ávri bárimo,

so ánde pinžárel če importantoj te keren khetáne internationelno butji te šaj keren e šavorengo trajo majfeder ande intregi thema, specialno ande thema so ávri kerdjon,

pa kado avilejékh.

KOTOR 1

Artiklo 1

Ande kado konventiono phenelpe ke šavoroj sako manuš kon tela e 18 berš si, tena avela o šavoro majsig pala o zákono pherdo-beršengo.

Artiklo 2

1. E konventionoske-thema site respektálin taj sekuritálin sako šavoreske ando juridicka kodala čačimata so ande kado konventiono si bi šinimasko, bi kodo te dikhen e šavoreske vadj leske/lake dejako/dadesko rasa, morčaki-farba, genusi, šib, patjamo, politicko vadj áver dikhipe, nationelna, etnicka vadj socialno ágoripej, korkoreko, handikapa, avilimo vadj áver statusi.
2. E konventionoske-thema site phutren sa sogodicko žutori te sekuritálin ke o šavoro mentomej sa sogodone formendar so ando diskrimináciovoj vadj te strafalin anda e deja/dada, kon pa o šavoro gindoj vadj anda a familjako statusi, butjime, ávri-phende gindope vadj patjamo.

Artiklo 3

1. Ká sako kerdimo so e šavoresa, vadj oficiálno vadj privat socialicko mištimaske-institutionura, krisi, administrativicka raja vadj zákoneske organura, site dikhem mindig ke hodj e šavoresko mištimo te avel de ánglal.
2. E konventionoske-thema site keren ke hodj te del e šavores kecavo sáma linimo taj kecavo gindimo prales so trubuj te avel pe leskco mištimo, kodale respektosa pe kodala čačimata taj dinipe so avel ká leske/lake dejan/daden, kon pa o šavoro gindoj vadj ávera manuša kon pa o šavoro gindoj zákonicka, taj pekado te resel site phutrel sa so žalpe pe e zákonura-taj administrativicka.
3. E konventionoske-thema site zuráren te keren ke e instituciovura, butjipe taj ánde šutipe so gindon pa o arakhipe vadj sáma linomo pa e šavora pherel kodala raja so trubuj pe e normi, specialno sáma linimo, sastjipe, ke dosta žéne te aven so butji keren.

Artiklo 4

E konventionoske-thema site phutren e intregi zákonura so žalpe, administrativa taj ávera butja so trubj ke hodj te birin te keren sa kodala čačimata so ánde pinžárelpe ande kado konventiovo. Kana si pa o ekonomicko, socialno taj kulturelno čačimata e konventionoske-thema site keren penge intregi resursura, taj te trubuja vi internationelt site butjázin khetáne.

Artiklo 5

E konventionoske-thema site respektálin prépelinipo taj čačimata so e dejan/daden si, so avel vadj so žalpe, medlemura vadj maj but anda i familja vadj khetánimo pala e sokáša, kon pa o šavoro gindoj vadj žéne kon zákonicka gindon pa o šavoro, ke pak rig so si sajékhipe ke sar o šavoro te bárol te den žutori taj godjaveripe (tanáči-rodo) kana o šavores si kodala čačimata so ánde- pinžárelpe ande kado konventiono.

Artiklo 6

1. E konventionoske-thema ánde pinžáren ke sakone šavores si čačimo ká o trajo.
2. E konventionoske-thema site žutin anda pengi intrego zor te siguracij e šavorengo perdal-trajimo taj ávri bárimo.

Artiklo 7

1. O šavoro direkt pala o kerdjilimo site registrálijpe taj sar rakhadjilo sile čačimo pe ek ánav, te avel citizeno (medborgare), taj medig birij te žanel pa peski/pesko dej/dad taj von te gindon práles/prála.
2. E konventionoske-thema site keren kadala čačimata sa jékhipesa peske nationelna zákononca taj te birij te lel e interntionelna instrumentonca pe kado rig, taj majbut kana o šavoro bi-themeskoj.

Artiklo 8

1. E konventionoske-thema site respektálin e šavoresko čačimo te šaj inkrel pesko identiteto, ande sos ándej ke če citizenoj, ánav familjako-inkrimo kado ánde pinžáren ando zákono bi kodo ánde te xaminpe.
2. Ek šavorestar te lena ek rig vadj sa lesko identiteto, e konventionoske-thema site den žutori so majsig ke hodj o šavoro palpále te šaj lel pesko identiteto.

Artiklo 9

1. E konventionoske-thema site insurancálin ke eke šavores náštig šinen khatar i dej/dad voj/vov tena kamela, numa e raj te dikhena ke trubuj te len e šavores hodj te avel leske majfeder e zákonca. Kado šaj keren kana dikhen ke site lenles ke máren e šavores vadj či inkrenles kade sar trubuj, vadj kana i dej taj o dad naj khetáne taj site phenen e raj ke ká te avel, ande savo foro te avel, o šavoro.
2. So ando punkto 1 ande kado artiklo kodale žénen si šanca te phenen pengo.
3. E konventionoske-thema site respektálin e šavoresko čačimo kana naj khetáne vadj peska dejasa/dadesa hodj te šaj maladjol lenca soro vráma te al e šavores kontakto seldujenca, te si pe e šavoresko mištimo.
4. Atunči ek kecavo šinimo avel anda kodo so kerdas ek konventionosko-them sar pa slobodimo te len, phanglimo, ávrišudimo, našajimo vadj mundárimo (ande sos ándej o mundari bi kodo te dikhen anda sos mig o žéno naj slobodo) po dad vadj pi dej vadj sel duj vadj o šavoro, o konventionoske-thema pe e dejango dadengo mangimo, vadj o šavoro kade te si mišto, vadj ávera anda i familja e maj importanta informaciji pa kado/kodala so naj khote anda i familja pa kodo than ká von si, kada tena dena informacija so šaj kerel čores e švoreske. E konventionoske-thema site kerel kada ke hodj kecavo mangimo či avela negativno kodale žéneske.

Artiklo 10

1. E konventionoske-themenca khetáne so site keren tela o artiklo 9 ponto 1, o rodipe khatar ek šavoro vadj khatar kadalesko dad/dej ke hodj te šaj avel ánde vadj te šaj žaltar ke hodj i familja te šaj avel khetáne site keren kado positivt, humanicka taj sigo e konventionoske-thema. E konventionoske-thema site dikhen ke ek kecavo rodipe či avela negativno e žénenge taj lenga familjake.
2. Eke šavoreski dej vadj dad tena bešen khetáne e šarores si čačimo te inkrel o kontakto seldujenca normal. E konventionoske-thema anda kado taj so site kerel so si ando o artiklo 9 punkto 1 site respektálij e šavoreske taj kodaleske deja/dada te muken akár savo them, vi pengo, taj te šaj žan vi ánde. O čačimo te muken o them si numa so ándej ando zákoni taj so site keren ke te len sáma o nationelno sekurita, intregonengo rendo (ordre public) sastjimo vadj intregonengo sokáša vadj ávere manušenge čačimáta sa khetáne te avel kodale zákononca so e konventionura ánde pinžárde.

Artiklo 11

1. E konventionoske-thema site keren te marenpe anda kodala šavora kas ingerde taj inkren ande ávera thema.
2. Pekadalesko célo e konventionoske-thema site žutij e dujále taj e multi-but vorbenge-phandimo vadj te phandenpe ká kodo so si e vorbenge-phandimo.

Artiklo 12

1. E konventionoske-thema site sigurinkeren kodale šavores so birij korkori te kerel peske gindura ke hodj o šavoro slobodo te šaj phenel taj kerel so prálestej, leske gindura šaj mérin pala leski vráma taj pala lesko godjaverimo.
2. Anda kadalesko célo o špecielt site denles šanca te šunenles, vadj direkt les vadj variko kon les representálij vadj variso organi so sa jékhi e natiovoskire zákonoske procedurosa, e intregone krisenca taj administraciovosa so e šavores resel.

Artiklo 13

1. E šavores site al čačimo te šaj phenel so kamel. Ande kado čačimo ándej o slobodimo bi granicako šaj roden, te len pende te bišaven informaciovo taj gindura sogodicka, vorbenca, iskirimasa vadj kikidipesa, konstnericka vadj áver kikidipesa so o šavoro kamel te lel.
2. Kado čačimo šaj son téle de numa atunči te si ánde iskirime ando zákoni vadj musáj te si.
   
   (a) ke te respektálin ávere manušenge čačimata vadj dikhimo, vadj
   
   (b) te len sáma e nationosko sekurita, saintregonengo inkrimo (ordre public) vadj e žénengosastjimo vadj saintregonengo sokáši.

Artiklo 14

1. E konventionoske-themea site respektálin e šavorengo čačimo pe e gindosko-slobodimo, dukhosko-slobodimo taj patjamasko-slobodimo.
2. E konventionoske-thema site respektálin e dejan/daden, taj kana si kon pa o šavoro so gindoj kodalengo čačimata taj musájimo kado so jékhi e šavoreske ávribárimasa te sikaven leske sar voj šaj kerel kana vov kerel pesko čačimo.
3. Slobodimo te šaj keren pengo patjamo šaj son téle numa so ánde iskirin ando zákoni taj so musáji te len sáma pe e intregonengo sokáši vadj áver žénesko fundamentálno slobodimo-taj čačimáta.

Artiklo 15

1. E konventionoske-thema ánde pinžáren e šavorengo čačimo pe e föreningosko-slobodimo taj páčako khetáne-kidipe.
2. Kadala čačimáta náštig šon téle te pharáren so ándej ando zákoni so site avel andek demokraticko komunita kusa e natiovoske sekuritasa vadj e sa intregonenge sekuritasa, e sa intregongo inkrimo (ordre public) musáji te len sáma pe e intregonengo sastjimo vadj sokáši vadj áver žénesko fundamentálno slobodimo-taj čačimáta.

Artiklo 16

1. Ande či soske šavoresko trajo náštig šonpe ánde vadj te avatkozin ande lesko privato–vadj familjako trajo, ande lesko kher vadj lilesa vadj te abzan ká leski pátjiv vadj respekto.
2. E šavores si čačimo ando zákonura kana kecavo ánde avatkozin vadj khutjilenpe lestar.

Artiklo 17

E konventionoske-thema ánde pinžáren kodo importanto butji so i media kerel taj kerel ke hodj o šavore páše resel paša kadala infromaciovura khatar e nationela taj internationela xajinga, taj maj feder so kerel te žutij lengo socialno, dukhosko taj moralicko juma vi fizicko taj vi psikicko sastjimo. E konventionoske-thema site keren kado te resen.

(a) zurálipe te den a masmedia te keren karingodi o informaciovo taj materialo pa o socialno taj kultureltno értéko e šavoreske taj jékhipe dukhosa e 29 artikolesa

(b) zurálipe te den pi khetáne butji internationelt kana pa o produkciono, parujimo taj bišajimo kecave informaciovura taj materialura anda majbut félitickone kulturen taj nationelna taj internationelna xajinga.

(c) zurálipe te den te producálin taj te bišaven šavorenge kenjvi.

(d) zurálipe te den e masmedien te len sáma pe a šibako trubimo ká e šavora so minoriteturaj vadj avgurine-manuša (e) zurálipe te den te keren sikajimo so lel sáma pe e šavora taj informálij taj materialoj so došárel e šavoreski mištimo, kodaleske samalinimo so ande e artiklura si ando 13 taj 18.

Artiklo 18

1. E konventionoske-thema site keren pengo maj lašimo te birin te keren sekurita kodo prinpo ke hodj vi i dej taj vi o dad site felelij pa e šavoresko barárimo taj ávri kerdjimo. A deja/dades vadj kon sáma lel po šavoro kas si o maj but phárojipe pe e šavoresko barárimo taj ávri kerdjimo. Site dikhem mindig ke hodj e šavoresko mištimo te avel ánglal.
2. Te garantálin taj te žuráren kadala čačimata so ande kado konventionoj site keren e konventionoske-thema site den von žutori lovengo e dejan/daden vadj kon barárel e šavores atunči von keren gáta sar trubuj te baráren opre e savoren taj te sekuritálij e instituciovura, so keren butji pe e šavora.
3. E konventionoske-thema site sekuritálin kodale dejange/dadenge kon butji keren te šaj muken penge šavoren pe e šavorengo-gindimo so si e dagisa.

Artiklo 19

1. E konventionoske-thema sa sogodi keren so trubuj zákonongo-keripe- administrativa taj socialicka sitjáriimo, hodj te len sáma po šavoro ande sako forma vi fizicka taj vi psikicka, dukhajipe vadj erösako, čoro inkrimo, márimo vadj ávri hasnimo, vi sexualicko erösako, mig o šavoro ká i deji/dad vadj kon baráreles.
2. Kecave sámaline-kerdimáta šaj kerelpe so žalpe, žutij taj si ánde kecave programura socialicka so žutij e šavoren taj kodalen kon sáma len préle, e formi šaj aven so de ángla kerel tena avel čores taj po identiferingo, raporto, remiteringo, vižgálato, žutori taj te dikhen vi maj pálal sar kerdjilaspe e šavorese, sar opra so si iskirima, vadj o krisi te avatkozij ánde.

Artiklo 20

1. Ek šavoro so pek cera vráma vadj lungones len khatar a familjakomiljövo vadj so anda lesko maj lašimo náštig ášol ande kodo miljövo site ales čačimo pe ek specielno sáma linimo taj žutori khatar o them.
2. E konventionoske-thema site keren sa jékhipe e nationovoske zákononca ke hodj te avel keca šavores sámalinimako-gindimo (vordnado).
3. Kecavo sámalinimasko-gindimo (vordnado) šaj si ke hodj te šon e šavores ando barárimasko-kher, kafalah ká e islamura, adoptiono vadj te trubuj te šonle ande kecave institutionura so gindon pa e šavora. Kana kado keren site len sáma ke o šavoro majdur te avel sakade barárdo etnicka, patjamasa, kulturicka taj a šibasa.

Artiklo 21

E konventionoske-thema so ánde pinžáren/taj muken o adoptiono site sekuritálin e šavoresko mištimo taj site dikhen

(a) te sekuritalin ke o adoptiono numa kodala raj muken te keren so kadalesa keren butji, so e zákononca sa jékhi taj relevantoj taj dine dosta informationo pa o adoptiono te dikhline ke sar o šavoroj peska dasa/dadesa, niposa taj kon sáma lel po šavoro, kodala manuša kas vast xal pa o šavoro dine pengi vorba po adoptiono andakecavo tanáči (godjaveripe-rodo) so trubundas.

(b) ánde te pinžáren ke ek internationelno adoptiono šaj avel, o šavoro tena šaj avel šuto ká ek barárimaski-familja vadj adoptivicko-familja vadj tena birin te gindon práles ande lesko them;

(c) te sekuritálin ke kodo šavoro so adoptálimej internationelt vi les si sa kodala normi so si kana nationelt adoptálin;

(d) te dikhen ke kana internationelt adoptalinde ke naj kodo ekonomicko rodimo kodale manušenge so ándej hamime.

(e) te zuráren, ká trubuj o célo ande kado artikloj ke te avel dujálo (bilateralno) vadj but (multilaterala) kerdimo vadj vorbadinimo si andek ráma so pala kodo žal ke hodj sekuritálime e šavoresko than ká šuteles ando áver them pa e raja vadj organura.

Artiklo 22

1. E konventionoske-thema keren kodo so trubuj ke hodj te sekuritálin e šavores so mangel te avel flyktingo vadj kas kade dikhen ke flyktingoj pala e internationelna vadj nationelna reglura, bi kodo vov te avilo korkori vadj peska dejasa/dadesa vadj ávere žénesa, site avel les sámalinimo taj humanitericko žutori kodale čačimátonca so dinoj ande kado konventiono taj áver internationelna so si pa e manušengen čačimata vadj humanitera čačimata so e phende thema line.
2. Anda kadalesko célo site keren e konventionoske-thema kada ke hodj te birin te keren butji khetáne e Sakidimasko Naciovosa (FN), ke hodj te len sáma taj te žutin kecave šavores te birij te rakhel peska deja/dades vadj áveren anda peski familja ek nášlo (flyktingosko)-šavores site avel kecave importanta informaciovura te šaj avel palpále peska familjasa. Tena rakhena a deja/dades atunči iš site den žutori taj sama linimo les sar sako ávere šavores so naj ande pesko familjakomiljövo, kadale konventionosa te avel jékhipe.

Artiklo 23

1. E konventionoske-thema ánde pinžárel ke ek šavoro fizickone vadj psikickone handikpasa trubuj te avel inkerdo taj te den les lášo trajo so sekuritálij pozicijovo, zurárel les taj kerel te o šavoro e avel aktivno ando komoniti.
2. E konventionoske-thema ánde pinžáren kodale handikapaske šavoresko čačimo po specialno gindomo práles, ande kodala rami so si préle rezurso, te zuráren taj te sekuritálin kodale šavores taj kodalen so gindon práles taj te den kodo žutori so trubuj paša o šavoro taj a dejako/dadesko inkrimo vadj ávrengo kon gindoj pa o šavoro.
3. Sáma linimo kodaleske ke hodj eke handikapaske šavores trubuj specialno žutori pala o punkto 2 ande kado artiklo so si site avel jiva, kodalesa sembe ke hodj sari a dejako/dadesko vadj e ávera žénengo kon gindoj pa o šavoro lengo ekonomicko situaciovo, taj kado žutori si po sitjárimo, pe išpiti, habiliteringo, te žutin de ángle pi butji taj so si te šaj integrálin e šavores andi komoniti taj vi les korkori te žutij leska kulturasa taj dukhoske bárimasa.
4. E konventionoske-thema internationelt site butjázin khetáne te šaj žutin taj te paruven pengi informaciovo pa e išpiti taj draba, psikologicka taj funktcionelna rehabiliteringura pa e handikapicka šavora, site bišaven o informaciovo pa e habiliteringoske-metodura, školako-butjako informaciov ke hodj kade e konventionoske-thema majfeder birin te avel lengo žanimo taj pengo godjaverimo birin te den jekhváren pe kadi rig. Specialt site dikhem pe e thema so ángle-žan.

Artiklo 24

1. E konventionoske-thema ánde pinžáren ke e šavora site trajin mišto te šaj sastjipe taj sile čačimo pe e nasvalengo-gindimo taj rehabilitaciovo. E konventionoske-thema site zumavel te keren ke hodj te sekuritálij kado ke hodj či soske šavorestar či len e sastjimasko-taj nasvalimasko-gindipe.
2. E konventionoske-thema pala kado žan hodj te birin te keren kado čačimo taj te keren specialt ke hodj
   
   (a) tena meren ketji šavora kana cignoraj
   
   (b) te sekuritálij ke hodj sakone šavores si so trubuj e nasválengo-gindomo taj zurárel po grundicko-gindimo.
   
   (c) tena avel nasvalimo taj bokhimasko-nasvalimo, khate andej vi o grundicko-gindimo, sar te hasnin i teknika so letko šaj len taj tavel lášo čajárdo-xabe taj užo pimasko-páji, de te len sama kodale rizikosa so ando miljövoj.
   
   (d) te avel lášo sastjimasko-gindimo e dejan angla o rakhadjimo –taj pala o rakhadjimo e šavoresa.
   
   (e) te avel ke hodj saki grupi andi komonita, specialt e deja/dada taj e šavora, sile informaciovo taj sile sitjimo sar te gindon pa e šavora taj pa o xábe, soj mišto kana i dej pijavel e cignes, higiena taj užo miljövo taj sar te keren te kerdjolpe variso taj te avele žanimo grundicka.
   
   (f) te keren sastjimasko-gindimo, dejango/dadengo-godjaveripe taj te sitjáren taj te žutin pa i familjako-planeringo.
3. E konventionoske-thema site keren zuráles hodj tena aven kecave tradicionelna sokáša so dukhavárel taj došárel e šavores.
4. E konventionoske-thema kade keren te žutin taj te zuráren i internationelna butji khetáne taj o célo si ke hodj lokes te kerel intregones kodo čačimo so ánde pinžárelpe ande kado artiklo. Specialt site dikhen e themenge so ángle-žan.

Artiklo 25

E konventionoske-thema ánde pinžáren e šavorengo čačimo kas e raja line ke hodj te gindon prále, sáma linimo vadj žutori fizicka vadj psikiska sastjimo delpe soro vráma, so e šavores trubuj taj sa sogodi so trubujles delpe.

Artiklo 26

1. E konventionoske-thema ánde pinžárena ke hodj sakone šavores si čačimo te trajij ando socialno mištimo, ande sos ánde o socialno-kasa taj kerela sa te avel kado čačimo jékhipe leske nationelno-zákonosa.
2. O dinipe delpe kodale resursonca so o šavoro taj kodala žéne so gindon práles taj sar von si so jelentin variso e mangimasa so si khetáne e šavoresa taj so préles trubuj.

Artiklo 27

1. E konventionoske-thema ánde pinžáren sakone šavoresko čačimo po lášo trajo so trubuj fizicka, psikicka, dukhosko, moralicko taj socialicko bárimo.
2. E dejan/daden taj kon pa e savora gindon si o pharipe pe e šavora te den le lášo trajo pala pengo ekonomicko resurso.
3. E konventionoske-thema sa jékhipe e natiovosa so si andi rama so si len resursa site žutin e dejan/daden taj áveren kon pa e savora gindon ke len si čačimo te avel len žutori taj te keren lenge žutimasko-programo, taj majfeder kana si pa o xábe, gáda, taj ká bešen.
4. E konventionoske-thema site kerel sa so trubuj ke hodj te zurárel e žénesko inkrimo e šavoreske khatar deja/dade taj áveren kon pa e savora gindon kas si ekonomicko pharipe po šavoro, vi ande konventionoske—thema taj vi ande ávera thema. Specielt atunči kana kodale žénes si ekonomicko pharipe po šavoro taj andek áver them bešel sar o šavoro atunči e konventionoske thema site žutin te šaj aven pe jékhes internationelt.

Artiklo 28

1. E konventionoske-thema site pinžáren ánde e šavoresko čačimo po sitjimo taj kodale cálosa ke hodj te kerel čačikánes kado taj sa ketji te avel lengo šanca,
   
   (a) te keren o sitjárimo oblikatorikano taj te avel jiva kazgodeske
   
   (b) te zuráren taj te žutin o sitjárimo pala i fundamentálno-sitjárimo, sar e sitjárimata a butjake-sitjárimata, taj kadala sako jékh šavora te šaj sitjon so te avel jiva taj te avel le ekonomicko žutori te trubuja;
   
   (c) te avel o maj báro sitjárimo kazgodeske pe sako fundamentálno linimo sa sogodesa
   
   (d) e sitjárimasko-godjaverimo (rodo) taj a butjako-orienteringo te avel sakone šavorenge letko te resen
   
   (e) te keren kada taj te zuráren te aven ande školi mindig tajt avel majcera e sitjárimasko-šindimo
2. E konventionoske-thema site keren kade so žalpe ke hodj te sekuritálin o disciplino andi škola kade so jékhi e šavoreske manušimosa taj jékhipej kadale konventiovosa.
3. E konventionoske-thema site zuráren taj žutin i internationelno butji kana pa o sitjárimoj, specielt kodale cálosa ke hodj tena avel bi-žanimasko taj tena avel analfabetizmo andi intrego juma taj te keren maj letko po tudománji taj teknicko žanimo taj moderno sitjárimaske-metodura. Specialt site dikhen e themenge so ángle-žan.

Artiklo 29

1. E konventionoske-thema si jékhipe ke hodj e šavorengo sitjipe célzija ke
   
   (a) te baro o šavoresko žénalipe, talent taj fizicka taj psikicka;
   
   (b) te keren ávri respekto pe e manušikáne čačimáta taj o fundamentálno slobodimo taj pe kodala principura so si ande Sakidime Nacijengi (FN) stadga;
   
   (c) te avel respekto pe e šavorenge deja/dada, pe e šavoresko kulturicko identiteto, leski šib taj leski juma, ando them so si taj o puráno themesko nationelno értéko taj i kultura so si áver khatar e šavoreski
   
   (d) ángle-keripe te keren e šavoresko trajo te avel pherdipe andek slobodo komomita jékhipesa te hatjáren, páča, tolerancija, sa jékhipe maškar e genusa taj te avel amalimo maškar e manuša, nationelna taj maškar e patjamaske grupi taj e žéne so si avgurune-žéne;
   
   (e) te keren respekto po naturesko-miljövo
2. Khanči ande kado artiklo vadj ando artiklo 28 náštig tolmáčijpe kade ke te te avel korlátozime ando jékhesko vadj organizacovongo čačimo taj te keren sitjárimaske-institutiji, de kade ke hodj ando punkto 1 dikhelpe ande kado artiklo e principura taj o mangimo (kravo) kerel po sitjárimo ande e instituciji site tordjol e sa jékh kodalesa so o them das pa o maj cera-standardo (minimosko-standardo).

Artiklo 30

Ande kodala thema ká so si etnicka, patjamaske vadj šibake minoritetura vadj žéne so si avgurune-žéne taj te si šavora so anda kadala minoriteturaj vadj avgurune-žéne či tordjáren le téle ke hodj ávera medlemonca – žénenca anda pengi grupa si len lengo korkori kultura, taj naj téle tordjárde te keren pengo patjamo-religiono vadj te hasnin pengi korkori šib.

Artiklo 31

1. E konventionoske-thema ánde pinžáren e šavorenge čačimo te šaj pihenin taj te avel le slobodo vráma, po khelimo taj o pihenéši site avel pala e šavoreske berš taj hodj slobodes te šaj avel vi vov pe e kulturálna taj articko trajo.
2. E konventionoske-thema site respektálin taj žutin ke hodj o šavoro te šaj avel ando kulturako taj articko trajo taj site žutin ke hodj udjan kade te šaj avel le šanca pi kultura taj articko butjikeripe taj po pihenéši – taj slobodo-vrámako-butjikeripe.

Artiklo 32

1. E konventionoske-thema ánde pinžáren e šavorengo čačimo po sáma linimo pa i ekonomija tena hasnin le ávri taj te keren butji so šaj kerel le došále vadj so tordjárel lengo sitjárimo vadj so kockáztatij e šavorengo sastjipe fizicka, psikicka, dukhicka, moralicka vadj socialno ávri kerdjipe.
2. E konventionoske-thema site keren ke e zákonogo-administraciovo taj socialicko taj te keren ke hodj te sikaven taj te zuráren kodo so si ande kado artiklo. Anda kado e konventionoske-thema fidjelembe line e internationelna instrumentura
   
   (a) ávri phenel – zurárel e maj cera berš so ek ceraberšengo site resel te šaj kerel butji;
   
   (b) ángle-iskirij ketje čásongi butji te avel taj a butjako-mangimo
   
   (c) ánge-iskirij ek strafo vadj áver so šaj kerdjolpe tena keran kade sar so ande kado artikloj ke hodj te avel efektivno so khate tordjol ando artiklo

Artiklo 33

E konventionoske-thema keren kecavo so žalpe, e zákononca, administrativa taj socialicka te avel informaciovo, ke te len sáma pe e šavora tena hasnin i narkotika taj ávera psikotropicka bajura so si definicálime internationel taj hodj te keren aba de ánglal hodj tena hasnin ávri e šavoren pe kecavo biznesi.

Artiklo 34

E konventionoske-thema sargodi len sama pe e šavora tena aven ávri hasnime či sar sexuelt. Andakadalesko cálo e konventionoske-thema keren specielt te baráren ávri e natiovoske dujále-bilaterala taj multilaterala kerdjipe te tordjáren téle

(a) ke ek šavores musájitin te avel ande ando sexulna bajura

(b) ke ek šavores ávri hasning po prostituciovo vadj pe ávera bi zákonoske sexualna butja.

(c) ke o šavores ávri hasnin pe e pornografi taj pe e pornograficka materiala.

Artiklo 35

E konventionoske-thema kerena te baráren ávri so žalpe nationelna, bilaterala taj multilaterala butja tena muken te ingren vadj te biknen po biznes e šavorenca čisar.

Artiklo 36

E konventionoske-thema site len sáma pe šavora pe sogodes ande intregi formi so šaj hasninle ávri vadj so šaj kerel lenca doš.

Artiklo 37

E konventionoske-thema site sekuritálin ke

(a) či sosko šavoro avela ávri šuto e kinozášeske vadj áver márimaske, bi-manušikáno vadj lažaveski butji vadj te strafolin. Náštig avel mundárimasko-strafo vadj po trajo temlica bi kodo hodj te avel šanca på slobodimo so kerdine doš tela e 18 berš.

(b) či soske šavores bi zákonosko vadj ke gindon fajma ke vovi šaj len les pa slobodimo. Téle xutjilimo, hekta, temlica vadj áver forma so ánde so lel e šavoresko slobodimo site aven jékh e zákonosa taj šaj hasning numa kana naj áver drom préle taj vi kodo numa pek skurto vráma.

(c) sako šavores kas line pa o slobodimo site inkrenles humanicka taj manušikáne respektosa taj te len fidjelembe e žénes taj leske berš. Specielt sako šavoro so phangloj náštig avel e bárenca, tena si kado pe e šavoresko mištimo, de peska familjasa siles čačimo te ales kontakto lilesko vadj vizitasa.

(d) sako phangle šavores si čačimo te ales so majsig juridicko žutori vadj áver žutori so žutijles e zákonosa pi krisi so majsig te šaj mukenles.

Artiklo 38

1. E konventionoske-thema len ke hodj te respektálin taj te sekuritálin respekto pe e zákonura ando internationelno humanitetosko čačimo so si kana márimaske konflikturaj taj so si relevanto pe e šavora.
2. E konventionoske-thema site keren sogodi so šaj gindon ke hodj te sekuritálin e žénen so si tela e 15 berš taj tena aven ánde direkt ando márimo.
3. E konventionoske-thema site lenpe khatar kodo te rekritálin žénen kon či reslas e 15 berš ande márimaske ketanimo. De te rekritálina žénen so aba nakhle e 15 berš de inke na e 18 berš, atunči e konventionoske-thema pala kodoj hodj mindig e majphuren te len ánde.
4. E konventionoske-thema jékhipe so si e internationelno humanitetoske čačimasa site lel sáma taj te mentoj e civilnone-žénen khatar o márimasko konflikto sogodesa so sa šaj gindon te sekuritalij ke hodj sáma lel taj gindoj pa e šavora ande márimasko konflikto.

Artiklo 39

E konventionoske thema site keren sa sogodi so žalpe te žutin fizisk taj psikiskno rehabiliteringo taj socialicka te birij te avel palpále ek šavoro kon ávri sas šuto variso formake čoro inkerimo, ávri hasninde vadj erösako, tortiri vadj áver nasulimo, bi manuškáno bajura vadj lažajimo vadj strafolime vadj márimo. Kecavo rehabiliteringo taj palpále te pasolijpe site avel pe kecave thanes so žutij e šavoresko sastjimo, pátjiv taj inkrimo.

Artiklo 40

1. E konventionoske thema ánde pinžáren sakone šavoresko čačimo so suspektoj vadj so došáloj ke kerdas variso doš te inkren les kade ke hodj te ášol e šavoresko respekto taj inkrimo, so zuráreles pe ávera manušikáne čačimáta taj fundamentálno slobodimo taj so dikhel pe e šavoreske berš taj so žutij ke hodj te birij te avel palpále taj te avel les ek konstruktivno than ando komoniti.
2. Andakadalesko cálo e konventionoske-thema taj sáma linimo te len pende kadala internationelna rendelkezéša (bestemelsura) ando internationelno instrumento site sekuritalin e konventionoske-thema ke;
   
   (a) či sosko šavoro náštig si suspekto vadj te došárkerel vadj te avel došálo pe kodo fundamento vadj ek kerdimo vadj doš so slobodo sas tela kodi vráma pala e natiovosko vadj internationelno čačimo kana i doš sas.
   
   (b) sako šavoro so suspektoj vadj došakrelpe ke kerdas variso site ales o majcera kadala garanciji;
   
   (i) tena inkrenles došáleske mig naj ánde sikado ke vovi čáčes o došálo;
   
   (ii) ke so majsig taj direkt te phen ke so von phenen préles, so vov kerdas so či trubundas leska dejake/dadeske vadj kon gindoj práles taj te aveles juridicko žutori vadj áver žutori so anglal-kerel taj ángle šo lesko arakhipe;
   
   (iii) te keren o bajo gáta so majsig bi kodo te lešin eke žénestar so iletekešoj, taj naj phanglo ká e raja vadj krisako organi andek bi pártosko šunimo pala o zákoni taj te avel khote juridicko vadj áver žéno so šaj žutij, taj so či kerel elene pe e šavoreske mištimo, specielt te dikhen pe e šavoreske berš vadj situaciovo, šavoreski dej/dad vadj áver kon gindoj pa o šavoro.
   
   (iv) tena musájitin te del tanušágo vadj te pinžárelpe ánde došáleske, te šunen vadj te muken te šunen tanuvos so e šavoreskej elene taj so pekado pe lesko ginajimo te avel tanuvo ánde khardo taj šundo
   
   (v) ke, o šavoro kada te dikhelpe ke vov kerdas i doš, kado palunimo taj kodo palunimasko kerdimo so si site avel zumado maj bárenda so, kon či khutjilel paša e raja vadj krisake organo pala o zákoni;
   
   (vi) ke jiva site ales tolko, o šavoro tena hatjárel i šib so hasnin
   
   (vii) ke hodj lesko privatno trajo te respektálin ande sako stadier so si.
3. E konventionoske-thema rodena hodj te keren zákonura taj sar te keren rajen taj instituciovon so specielt pe e šavoraj kana suspektura vadj kana pi krisij vadj kana došálej ke kerde doš taj specielt site
   
   (a) šinavela eke majcerutno došikáne-berš
   
   (b) te keren kade so žalpe taj so mangloj, ke sar te inkren e šavoren pe kadala berša bi kodo te hasnin krisi, de te dikhen pe e manušikane čačimata taj te den sámalinimo respektosa.
4. Majbutféliticka intézkedéša sar gindimo, inkerimo taj iskirimo po godjaverimo te den, sámalinimo, gindimo ando barárimasko-kher, programo po sitjárimo taj butjako-sitjárimo taj ávera alternativura pe temlici so sekuritálij ke hodj e šavorenca kade keren sar trubuj te avele lášo trajo taj pala lengo manušimo taj pala lengi doš.

Artiklo 41

Khanči ande kado konventiovo náštig kerel kodala reglura so maj télej kana si te keren e šavorenge čačimata taj kana si ando

(a) ek konventionosko-themesko zákoni, vadj

(b) pe kado them so si e internationelno čačimo.

KOTOR II

Artiklo 42

E konventionoske-thema kade keren ke hodj so si e konventionoske ágorlilipe taj principura site avel pinžárdo maškar e báre taj šavora.

Artiklo 43

1. Te šaj kontrolárin kodala angle-zajipe so e konvetnionoske-thema kerde e pušimata ke hodj kodala pliktura pala kado konventiovo bestemálinde ke ek komitévo avela pe e šavorenge čačimata, so kerela pala kado so khatej iskirime.
2. O komitévo avela anda deše experton kas si bári pátjiv taj so pinžárdej ande kadala bujta so ando konventiono si.
3. E komitévoske medlemura len ávri anda e konventionoske-themenge citizenura taj kerela butji korkori kodale žanimasa so si les, fidjelembe len a o geograficko opre ulajimo taj e maj importanta čačimasko-sistemo.
4. O angluno válastáši site avel maj pálal šov šon khatar kodo djés kana kado konventiovo ándej pinžárdo taj pala kodo sako dujto berš. Maj cera štár šon angla kodo djés o Sakidimasko Naciovongo (FN) generalicko sekreterare iskirimasa mangel e konventionoske-theman ke hodj tela e duj šon te aven ánde penge plánosa. O generalsekreterare apal perdal del e konventionoske-thema ande alfabetisko rango kodala manušenge-ánava kas ašárde-ávri line ande kodala konventionoske thema.
5. O válastáši site avel kana maladjimoj e konventionoske themen. Kadala maladjimáta, so zuráles-šinadoj kana duj tritokotora anda e konventionoske-thema khotej, kodala kanditátura avena ánde ando komité pe kas e majbut žéne šute andakodal so khote sas taj hango dine (röstálindas) anda e konventionoske hangura.
6. E komitévoske medlemura pe štáre beršen len. Šaj aven palpále válastime te kamena e žéne Pánž anda kodala medlemura so ávri sas line po angluno válo kodalengo mandátoskivráma ávri žal pala duje beršen. Direkt pala o angluno válo kadale pánže žénengo ánav ávri cirdel a vorbakomajbáro (ordförande) e lotovosa.
7. Ek komitévosko-medlemo te merela vadj tena kamela te avel aba ando komitévo, atunči kadalesko konventiononsko-them site rekomendálij eke ávre medlemos, anda peske citizenura, taj o komitévo site akceptálijles te avel pe kodi mandátoski-vráma.
8. O komitévo korkori kerel peske sar te butjázin.
9. O komitévo korkori lel pesko presidium pe duje beršen.
10. E komitévoske maladjimata avena ande Sakidimasko Naciovongo (FN) than vadj pe ávere thanen so o komitévo phenel. O komitévo sako berš site maladjol. E komitévosko-maladjimasko vråama site phenen če lungo avela te trubuj, kado šaj proválin pe e konventionoske-themengo maladjimo, e generalickone-kidimaske mukimasa.
11. E Sakidimasko Naciovongo (FN) generalsekreterare site kerel te aven kecave žéne so žutin hodj te keren kodi butji so ande kado konventiovo si. 12. Medlemura kadale konventiovoske mišto muklimasa lel žutori khatar e Sakidimasko naciovo (FN) kada sar e generalicko-kidimo phenel.

Artiklo 44

1. E konventionoske-thema pa e Sakidimasko naciovongo generalicko-sekreterare del raporto e komitévoske so kerel ke hodj te kerel e čačimata so ande kado konventiovo si taj kodo ángle gélimo so kerdine kadale čačipesa.
   
   (a) tela duj berš pala e konventionosko ánde linimo kodo them,
   
   (b) apal sako pánžto berš.
2. Raporto pala kado artiklo site sikavel eventuelno xutjilimo taj pharimo so kerel taj če lungo line pala kado konventiovo taj so resle. Ando raporto site avel informaciovo ánde ke hodj te del e komitévos ek mišto hatjárimo so kerdine pala e konventiovoske phendimata ando kodo them pa sos si i vorba.
3. Eke konventiovosko-them so khetáne šutas ek perdalxutjildo raporto či trubuj ande ávera raportura te kerel pala so si ando 1 (b) ande kado koventiovo so aba de anglakodo dine ánde fundamentálno informaciovo.
4. O komitévo inke šaj mangel informaciovo khatar e konventiovosko-them so kerde pala e konventionosko ángle iskirimata.
5. O komitévo sako dujto berš site del ekonomicko taj socialicko godjaverimo te del e general-kidimas raportura pa pengi butji.
6. E konventionske thema site keren ke hodj lenge raportura kongodi ande lengo them te šaj resele taj ginele.

Artiklo 45

Te žutin efektivt e konventionoske reglura taj internationelno khetáne butji pe kado rig so po konventiovo si kakala:

(a) Fakorgano, SN-(FN):s šavorengo-fondo taj áver SN-(FN)- organos si čačimo te aven representalime pe kecavo dikhimo taj reglura so ande kado konventiovo si so khetánej andi rama pe lengo mandato. O komitévo ánde šaj kharel kompetentone organon taj organizáciovon, so von gindon ke mištoj, te den expertongo – godjaverimo pe kodo so o konventiovo kerel ande kodi rama so ande lengi butjij perel ánde. O komitévo šaj kharel fakorganos, SN-(FN)s šavorengo-fondo taj ávere SN-(FN) organos te den ánde raporto pa o konventiovo so ande lengi butji perel ánde.

(b) o komité kade te gindojles ke žalpe, e fakoskeorgani, SN-(FN):s šavorengo-fondo taj ávera kompetenta organura taj organizaciovura perdal den raportura khatar e konventionoske-thema ande sos ándej ek mangimo vadj sikavel ke trubujle teknicko godjaveripe vadj teknicko žutori e komitévosa khetáne taj šaj vi kecavo idévo vadj kecavo trubujimo;

(c) O komitévo šaj rekomendálij e general-kidipeske te keren kecavo mangimo ká o generalsekretera pe e komitévosko potjinomo te keren sitjimo specialna pušimata so e šavorenge čačipesaj,

(d) O komitévo šaj del godjaveripo taj jenerela rekomendaciovura po fundamentálno-valo andakodo informatiovo so ando artiklura si ando 44 taj 45 ande ando konventiovo. Kecave godjaveripe taj jenerala rekomendaciovura site lel peste sako konventiovoske-thema so ándej hamime taj raportálij e generalkidipeske khetáne potenciela phendimata khatar e konventionoske-thema.

KOTOR III

Artiklo 46

Kado konventiovo site avel phuterdo sakone themeske te iskirn téle.

Artiklo 47

Kado konventiovo ratificailime (zurárdo) site. O Ratifikationicko-instrumento (e zurárimasko-instrumento) e Sakidipe Nacijako (FN) generalsekretero site deponeralij (kerel).

Artiklo 48

Kado konventiovo site avel phuterdo te šaj aven ánde sakone themeske. E ánde-avilimasko-instrumento site deponerálij (kerel) e Sakidipe Nacijako (FN) generalsekretero.

Artiklo 49

1. Kado konventiovo avel ánde trandato djés pala e deponeringosko djés anda bišto ratifikaciovo- vadj ánde-avilimasko-instrumento ká e Sakidipe Nacijako (FN) generalsekretero.
2. Sako them so ratificálijpe vadj ánde avel ando konventiovo pala o deponeringo anda kodo bišto ratifikaciovosko- vadj ánde-avilimasko-instrumento o konventiovo avel ánde trandato pala kodo djés ke o them ek kecaco deponeralindas pesko ratifikaciovo – vadj ánde-avilimasko-instrumento.

Artiklo 50

1. Ek konventiovosko them šaj rekomendálij ek parujimo po konventiovo taj te del o rekomendatiovo ká e Sakidipe Nacijako (FN) generalsekretero. O generalsekretero apal perdal bišavel e parujimasko rekomendaciovo ká e konventiovoske-thema kodale mangimasa ke kadala mange ek konferanca e konventiovonge-themenca te šaj vorbin taj te den hango pa lengo rekomendaciovo. Majcera ek tritokotor anda e thema tela štáre šonen pala o rekomendaciovo bišaven ke kamen ek kecavi konferanca, atunči o generalsekretero khetáne kharel ek konferanca ando Sakidipe Nacijako (FN) regivo. E parujimasko-rekomendaciovo te mukle mišto o majoriteto so khote sas pi konferanca taj dine pengo hango e konventionoske-thema site den ká o general-kidipe te pinžáren ánde.
2. Ek parujimo so line pala o punkto (1) ande kado artiklo atunči avel ánde te mukleles e Sakidipe Nacijako (FN) general-kidipe taj e konventionoske-thema dujanda trinkotora majoriteto ánde pinžáreles.
3. Kana ek parujimo line sako konventionoske-thema phangle so khote sas taj phanglepe, mig e ávera konventionoske-thema majdur phanglej ká kodo konventiono so ande kadoj vadj variso so anglakado phanglepe.

Artiklo 51

1. E Sakidipe Nacijako (FN) generalsekretero site bišavel sakone themeske e tekstura de rezervaciovosa so e thema kerde ká o ratifikaciovo vadj ánde-avilimo.
2. Ek rezervaciovo so si sembe kadale konventiovoske célosa naj muklo.
3. E rezervaciovura palpále šaj len akárkana pa o notifikationo ká o Sakidipe Nacijako (FN) generalsekretera, so pala kodo dela informacia e intregone themen. O notifikationo si khatar kodo djés kana o generalsekereterate reslas.

Artiklo 52

Eke konventiovosko-them šaj phenel opre kado konventiovo iskirimaske notifikaciovosa so ká e Sakidipe Nacijako (FN) generalsekretera bišadas. O opre dinimo kerdjolpe palak berš pala kodo djés kana o notifikationo reslas ká o generalsekeretero.

Artiklo 53

E Sakidipe Nacijako (FN) generalsekretera ávri len po depositacia pe kado konventiovo.

Artiklo 54

O originalo kadale konventiovosko, po arabicko, englišicko, francuzicko, činézicko, rusicko taj spanicko tekston si saketji zori, so site deponeralijpe ká e Sakidipe Nacijako (FN) generalsekretero. Te zuráren kado téle iskirnde o ombudo, taj kas si práva pe kado te iskrin téle e respektivna govermentura kado konventiovo.